Ecz. Buse Naz HAMZAOĞLU
Farklı Spor Performanslarına Göre Sporcu Destek Ürünleri
Vücudumuzdaki sistemlerin tümü, belirli besin takviyelerine ihtiyaç duymaktadır. Sporcular için ise durum biraz farklıdır. Her bir sporcu takviyesi, sporcunun ilgilendiği dalla bağlantılı farklı bir sistemi etkiler ve istek doğrultusunda ayrı bir performansı destekler.
Yalnızca farklı branşlardaki sporcular değil, aynı takım içerisinde farklı pozisyonlarda mücadele eden sporcular da kendi içlerinde ayrı performans desteklerine ihtiyaç duyarlar.
Bir sporcunun dört temel ihtiyacı vardır. Bunlar; enerji üretimi, kas kütlesi gelişimi, yüksek konsantrasyon ve kaybedilen suyun yerine konulmasıdır.
Sporcu ve sedanter ayırt etmeksizin vücutta enerji üretimi ATP molekülünün üretilmesi ile bağlantılıdır. Bu üretim, ATP-kreatin fosfat, anaerobik laktat ve aerobik olmak üzere üç farklı sistem ile sağlanmaktadır.
ATP-kreatin fosfat enerji sistemi; oksijensiz ortamda, kaslarda bulunan kreatin fosfatı kullanarak ATP üretmektedir.
Anaerobik laktat enerji sistemi yine oksijensiz olarak glukozu kısmen parçalayarak ATP üretmektedir.
Aerobik enerji sistemi ise, diğer sistemlerden daha karmaşık olmakla beraber enerji için gerekli ATP’yi, karbonhidrat, yağ ve protein kullanarak sağlar.
Kas kütlesi ve buna bağlı olarak yağsız vücut kitlesi neredeyse tüm sporcular için oldukça önem taşımaktadır. Vücut yağ oranının genelde erkekler için %10, kadınlar için %17 civarında tutulması tercih edilir. Kas kütlesini artırmak, protein sentez dengesi ile ilişkilidir. Daha büyük, daha yoğun bir kas yapısı, güçte ve performansta iyileşme sağlar.
Beyin, atletik başarının önemli bir bileşenidir. Sporcuların sahada hızlı kararlar vermesi ve performansı optimize etmek için zihin-kas bağlantısı olması gerekir. Beyni belirli besinlerle ve takviyelerle desteklemek, reaksiyon süresini, dengeyi, el becerisini, odaklamayı, görme keskinliğini, hızı, gücü, dayanıklılığı ve güveni geliştirmeye yardımcı olacaktır.
Hidrasyon durumu, yani sıvı-elektrolit dengesi tüm bu bahsettiğimiz sistemlerden çok daha kompleks bir değişken olmakla birlikte başlı başına incelenmesi ve üzerinde durulması gereken bir konudur.
Farklı performanslardan bahsedecek olursak; futbol, basketbol, beyzbol gibi güç ve hız odaklı sporlar için, daha kısa süreli maksimal egzersizleri desteklemek amacıyla kreatin içeren takviyeler kullanılabilir.
800 m koşusu gibi 3 dakikaya kadar süren veya boks gibi tekrarlanan patlayıcı faaliyet dönemlerine kadar daha uzun süreli, orta ila yüksek yoğunluktaki performans durumlarında, fosfat tuzları, sodyum bikarbonat ve sodyum sitrat gibi bazı popüler takviyeler kullanılır. Bu takviyeler laktik asit ve hidrojen iyonlarının tamponlayarak asidite artışının neden olduğu kas yorgunluğunun dengelenmesine yardımcı olur ve sporcunun daha yüksek güç ve hızda daha uzun performans göstermesini sağlar.
Maraton, triatlon, dağ bisikleti sürüşleri gibi dayanıklılık gerektiren ve uzun süre yüksek yoğunluklu spor aktiviteleri sırasında, performansı artırmaya, ayrıca yüksek efor sarf edilen dönemler arasında toparlanmaya, tedaviye yardımcı olmak için ise; karbonhidrat bazlı sporcu içecekleri, enerji jelleri, barlar ve çiğneme tabletleri gibi kaynakların kullanılması sporcular için büyük önem arz eder.
Kas glikojeninin korunmasına ve dayanıklılık performansının arttırılmasında kafein ile taurin ve tirozin gibi amino asitlerinin beraber kullanılması tavsiye edilmektedir.
Halterciler veya vücut geliştiriciler gibi kas kütlesini artırmak isteyen sporcular için ise dallı zincirli amino asitlerden lösin, kazein, yumurta proteini, soya proteini ve peynir altı suyu proteini gibi takviyeler kullanmak faydalı olacaktır.
Bir golü engellemek için koşmak, bir basketbol maçında defansif olarak kaymak veya bir güreşte rakibe direnmek gibi tekrarlayan maksimum efor süresi gerektiren sporlarda yer alan sporcular anaerobik dayanıklılığa ihtiyaç duyarlar. Örneğin bir sporcunun art arda sprint atabilmesi için metabolik etkinlik ve zindelik gerekir. Bu dayanıklılığı destekleyebilmek için, magnezyum, fosfat tuzları, sodyum bikarbonat, sodyum sitrat gibi takviyeler yararlı olabilir.
Beyzbol, basketbol ve tenis gibi ya da bir futbol takımının kalecisi gibi yüksek düzeyde bir el-göz koordinasyonu ve hızlı karar vermeyi gerektiren sporlar ve sporcular için, ginkgo biloba, kolin, tirozin ve kafein gibi takviyeler potansiyel olarak rekabet avantajı sunar.
Son olarak, kaçınılması gereken bazı durumlardan bahsedecek olursak; yeteri kadar sodyum almamak, yorgunluğu hızlandırarak, krampların sıklaşmasına sebep olabilir. Enerji içeceklerinin bilinçsiz tüketimi de daha kısa sürede yorgunluğa sebep olabilir ve aynı zamanda sindirimi zorlaştırabilir. Sadece sporcu destek ürünlerine güvenmek de diyetin dengesini bozabilir.
Günümüzde çok kolay ulaşılabilen bazı sporcu takviyelerinin bilinçsizce kullanımının önüne geçilmelidir. Bu ürünler henüz spor yapmaya yeni başlamış veya genç yaştaki ya da herhangi bir rahatsızlığı, kronik hastalığı olan kişilerde aksi önerilmedikçe kullanılmamalıdır. Mutlaka bir sağlık profesyonelinin önerisiyle, onayıyla ve kontrolüyle kullanılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki; her spor dalı ve sporcu için kişinin beslenme şekli, vücut yapısı, hemogram değerleri göz önünde bulundurularak kişiye özel ve farklı tercihler sunulmalıdır. Sporcu destek ürünleri isminden de anlaşıldığı gibi besinleri ve vücudun ihtiyaçlarını desteklemek içindir, besinlerin yerini almazlar.
