Dr. Arzu Kandaş Büyükgünay
Sitikolin Nedir?
Sitikolin; CDP-kolin veya sitidin difosfokolin olup, kognitif fonksiyonları artırıcı etkileri nedeniyle nootropik bir madde olarak sınıflandırılmaktadır. Sitikolin 1956 yılında keşfedilmiş olup kolin ve sitidinden oluşur. Bu iki madde özellikle beyinde sinir hücrelerinde olmak üzere temel hücre bileşenlerinin sentezi için gereklidir ve sitikolin vücutta fosfatidilkolinin biyosentezinden sorumlu metabolik yolakta anahtar bir moleküldür.
Sitikolin, yumurta, karaciğer ve bazı baklagiller başta olmak üzere tüketilen gıdalarda bulunur. Sitikolin çoğunlukla takviye edici gıda olarak tüketilmekte olup, ilaç olarak da kullanılmaktadır.
Sitikolin Nasıl Fayda Gösterir?
Sitikolin, oral yolla alındıktan sonra kolin ve sitidine ayrılarak gastrointestinal sistemden emilir, merkezi sinir sistemi için kolin ve sitidin kaynağını oluşturur. Kan beyin bariyerini geçebilen kolin ve sitidin MSS’de tekrar sitikoline dönüştürülür.
Sitikolin, nöronal membranların yapısal fosfolipidlerinin biyosentezini aktive eder, beyin metabolizmasını artırır ve farklı nörotransmitterlerin seviyeleri üzerinde etkili olur. Hafıza ve öğrenme için gerekli olan asetilkolin gibi nörotransmitterlerin üretimini destekler, norepinefrin ve dopamin seviyelerini artırdığı gösterilmiştir. Ayrıca uyarıcı bir nörotransmitter olan ve aşırı miktarda bulunduğunda nöronal hasara neden olabilen glutamatın düzenlenmesine yardımcı olur.
Sitikolin, hücre zarlarının önemli bir bileşeni olan fosfatidilkolin sentezine katılır. Bu süreç, hücre zarlarının bütünlüğünü korumaya yardımcı olarak uygun hücre sinyalizasyonunu ve iletişimini sağlar.
Sitikolin ayrıca beyindeki zararlı serbest radikallerin ve pro-enflamatuar maddelerin üretimini azaltarak nöroprotektif etki gösterir. Bu da beyin hücrelerinin oksidatif stres, enflamasyon ve yaşa bağlı dejenerasyondan korunmasına yardımcı olur.
Sitikolin'in nöroplastisiteyi artırdığı, yeni sinirsel bağlantıların oluşmasını teşvik ettiği ve beyindeki enflamasyon ve hasarı azalttığı gösterilmiştir.
Sitikolinin Kanıtlanmış Faydaları;
Birçok çalışma Sitikolin'in hafızayı güçlendirici etkilerini ortaya koymuştur. Bu etkisi asetilkolin seviyelerini artırmadaki rolüne bağlanmaktadır. Hem sağlıklı insanlarda hem de yaşa bağlı hafıza bozukluğu olan ileri yaşlı yetişkinlerde Sitikolin’in bilişsel fonksiyonlardan biri olan hafıza üzerinde olumlu etkileri birçok çalışmada gösterilmiştir.
Sitikolin, dikkat ve odaklanmada hayati rol oynayan asetilkolin ve dopamin gibi temel nörotransmitterlerin sentezini destekler ve bu nörotransmitterlerin kullanılabilirliğini artırarak dikkat ve odaklanmayı geliştirmeye yardımcı olur. Çeşitli çalışmalar Sitikolin takviyesinin dikkat, odaklanma ve konsantrasyonu artırmaya yardımcı olabileceğini göstermiştir.
Bir çalışmada, sağlıklı yetişkin kadınlar 28 gün boyunca günlük 250-500 mg Sitikolin dozu almışlardır. Çalışma sonucunda kadınların dikkat performansında artış elde edilmiştir.
Randomize, çift kör, plasebo kontrollü bir çalışmada sitikolin'in sağlıklı erkek gönüllülerde bilişsel performans üzerindeki etkileri incelenmiş, sitikolin alan katılımcıların dikkat, çalışma belleği ve bilişsel esneklikte önemli gelişmeler gösterdiği gösterilmiştir.
Sitikolinin hafıza, dikkat ve nöroplastisite dahil olmak üzere bilişsel işlevin çeşitli yönlerini teşvik ederek öğrenmeyi geliştirmektedir. Sitikolin'in öğrenme ve hafıza için kritik bir beyin bölgesi olan hipokampüste asetilkolin salınımını artırdığını gösterilmiştir.
Tüm bu araştırmalar göz önüne alındığında, Sitikolin'in özellikle öğrenciler, profesyoneller veya odaklanmalarını ve genel bilişsel performanslarını artırmak isteyen herkes için faydalı olabileceği çok açıktır.
Yapılan çalışmalar Sitikolinin dikkatsizlik ve dürtüsellik gibi dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceğini göstermektedir.
Bir çalışmada, Sitikolin'ın DEHB'li ergenler üzerindeki etkilerini incelemiş, çalışmaya 13-18 yaş arası 48 erkek dahil edilmiştir. Katılımcılara 28 gün boyunca Sitikolin (250 mg/gün veya 500 mg/gün) ya da plasebo verilmiştir. Çalışma sonucunda Sitikolin alan gruptaki kişilerin dikkat, dürtüsellik ve genel DEHB semptomlarında iyileşmeler yaşadığı gösterilmiştir.
Bu etki dopamin ve asetilkolin seviyeleri üzerindeki etkisinden, nöroplastisiteyi artırma etkisinden ve nöronların hücre zarı bütünlüğünü destekleme etkinliğinden kaynaklanmaktadır.
Kognitif gerileme, hafıza, dikkat ve problem çözme yetenekleri de dahil olmak üzere zihinsel işlevlerde kademeli bir azalma ile karakterize edilir.
Sitikolinin, özellikle yaşlanan bireylerde ve Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklardan muzdarip olanlarda kognitif gerilemeyi yavaşlattığı gösterilmiştir. Sitikolin’in 9 ay ve 12 ay gibi uzun vadeli kullanıldığı klinik çalışmalarda MCI ve Alzheimer hastalarında etkinliği ve güvenliği değerlendirilmiştir. MCI hastalarında kognitif performansın öenmli ölçüde iyileştiği, Alzheimer hastalarında da gerilemenin daha yavaş olduğu tespit edilmiştir. Bu uzun süreli kullanımlarda yen etki profili güvenli bulunmuştur.
Sitikolin nöroprotektif etkili olup, beyin hücrelerini hasar ve dejenerasyondan korur.
Bunu hücre zarlarının bütünlüğünü koruyarak, oksidatif stresi azaltarak ve beyindeki enflamasyonu azaltarak yapar. Bu etkiler genel beyin sağlığına katkıda bulunur. Ayrıca bilişsel gerileme ve nörodejeneratif durumlara karşı da koruma sağlayabilir.
Birçok çalışmada, özellikle iskemik inme, travmatik beyin hasarı ve bilişsel gerileme durumlarında Sitikolin'in nöroprotektif etkilerini gösterilmiştir. Sitikolin'in uyarıcı bir nörotransmitter olan glutamat seviyelerini düzenleyerek bu etkiyi gösterdiği tespit edilmiştir.
Enflamasyon, çeşitli nörolojik bozuklukların gelişiminde ve ilerlemesinde önemli bir rol oynar. Buna Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve inme de dahildir.
Sitikolin'in anti-enflamatuar özelliklere sahip olduğu ve beyindeki enflamasyonu azaltmaya yardımcı olabileceği gösterilmiştir. Sitikolin beyindeki pro-inflamatuar sitokinlerin üretimini önemli ölçüde azaltır. Sitikolin, nöroenflamasyonu azaltarak beyin sağlığının korunmasına ve nörodejeneratif hastalıkların gelişiminin önlenmesine yardımcı olabilir.
Nöroplastisite, beynin yeni deneyimlere yanıt olarak değişme ve uyum sağlama yeteneğidir.
Nöroplastisite, nöronlar arasında yeni bağlantıların oluşmasında (sinaptogenez) ve yeni nöronların büyümesinde (nörogenez) çok önemli bir rol oynar.
Hem sinaptogenez hem de nörogenez öğrenme, hafıza ve beyin hasarlarında iyileşme için gereklidir.
Sitikolinin nöroplastisiteyi, sinaptogenezi ve nörogenezi artırdığı gösterilmiştir. Çalışmalarda sitikolin kullanımının, nöroplastisite ile ilişkili proteinleri artırdığı, BDNF ve NGF gibi büyüme faktörlerinin artışına yol açtığı gösterilmiştir.
Mitokondri, hücrelerdeki enerji üreten organellerdir, optimum işlevleri, hücresel sağlığın ve enerji metabolizmasının korunması için gereklidir. Beyninizdeki mitokondriyi destekleyerek genel beyin sağlığı korunabilir ve nörodejeneratif hastalıkların gelişmesi önlenebilir.
Sitikolin mitokondriyal fonksiyonu destekler ve beyindeki enerji üretimini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Sitikolin’in hücre içi birincil enerji kaynağı olan ATP (adenozin trifosfat) üretimini artırarak beyin enerji metabolizmasını geliştirdiği ve ayrıca beynin kan akımını artırdığı klinik çalışmalar ile gösterilmiştir. Bu artan enerji kullanılabilirliği, yorgunluğun azalmasına ve daha iyi bilişsel performansa katkıda bulunabilir.
Sitikolin’in sağlığa faydaları ile ilgili çalışmalar ve bu çalışmaların derlemeleri yayınlanmaya devam etmektedir. Tüm paylaşılan bilimsel veriler ışığında 2022 yılında yayınlanan bir derlemede Sitikolin’in aşağıdaki durumlarda destek sağlayabileceği özetlenmiştir;
Sitikolin;
İlaç olarak Sitikolin
Türkiye’de Sağlık Bakanlığı onaylı im ve iv kullanılan Sitikolin etken madde içeren ilaç bulunmaktadır. İskemik inmenin akut döneminde, iskemik ve hemorajik inmenin iyileşme dönemlerinde, travmatik beyin hasarının akut ve iyileşme dönemlerinde esas tedavilere ek olarak kullanımı endikedir. KÜB’ünde ilaç etkileşimleri açısından sitikolin’in levadopanı etkisini artırdığı ve meklofenoksat (merkezi sinir sistemi uyarıcısı) içeren ilaçlarla birlikte uygulanmaması gerektiği belirtilmiştir.
Yapılan klinik çalışmalarda yan etki açısından sitikolin güvenli bulunmuştur.
Sitikolin İçin Önerilen Dozaj
Sitikolin için önerilen dozaj yaş, sağlık durumu ve bireysel ihtiyaçlar gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.
Klinik çalışmalarda sağlıklı yetişkinlerde bilişsel güçlendirme için kullanılan doz günde 250 ila 500 mg arasında olup, yaşa bağlı bilişsel gerileme, hafıza sorunları ile inme sonrası daha yüksek dozların kullanıldığı görülmektedir.
Tarım ve Orman Bakanlığının onayı ile takviye edici gıda statüsünde ruhsatlanmış olan Sitikolin içeren ürünlerin günlük kullanım dozu 500mg’a kadardır.
