213 sayılı Vergi Usul Kanununun 134. maddesinde incelemenin amacı; "vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır" şeklinde ifade edilmiştir.
Vergi incelemesi; vergi müfettişleri, vergi müfettiş yardımcıları, ilin en büyük mal memuru, vergi dairesi müdürleri ile gelir idaresi başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür konumunda görev yapanlar tarafından yapılır.
Vergi incelemesi; beş yıllık tarh zaman aşımı süresi sonuna dek olan zaman diliminde mükellefin defter, belge, hesap ve kayıtları üzerinden yapılır. Ancak, gerekli olduğunda yapılacak fiili envanter, yoklama veya arama sonucu ele geçirilecek defter ve belgeler de incelemeye dahil edilir.
Vergi incelemesi yapacak olanlar memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkilerini belirten fotoğraflı kimlik kartlarını ibraz etmek ve inceleme konusunun hangi vergi bakımından, hangi hesap dönemlerine ilişkin olarak yapıldığını işe başlamadan evvel açıkça izah etmekle yükümlüdürler.
Vergi incelemeleri esas itibarı ile incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması ve sair sebeplerle mükellef ya da vergi sorumlularının talebi ile inceleme, inceleme merciinin dairesinde yapılır.
Defter ve belgelerin istenmesi, ibraz edilmesi
Bazı vergi müfettişleri ve vergi dairesi müdürleri mükellefi telefonla arayarak "defterlerin ve belgelerin kendi dairelerine ya da vergi dairesine getirilmesini" istemektedir. Oysa ki, mükelleflerin defter ve belgeleri yazılı olarak istenir, ibraz süresi, yeri ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyideler belirtilir.
İbraz edilen defter ve belgeler mutlaka tutanakla teslim alınır ve tutanağın bir örneği mükellefe verilir. İnceleme sonucunda mükellef mahkemeye başvuracaksa bu tutanak ve tutanağın düzenlendiği tarih önem arz etmektedir.
Defter ve belgeleri belirtilen süre içersinde incelemenin yapılacağı daireye getirmeyenler, defter ve belgelerini ibraz etmemiş sayılırlar. Ancak, haklı bir sebep ile verilen süre içersinde defter ve belgelerini ibraz edemeyeceğini bildirenlere münasip bir süre verilir.
İncelemeye başlanmadan tutanak tutulmalı
Vergi incelemesine başlanırken öncelikle incelemeye tabi olanın da katılacağı "İncelemeye Başlama Tutanağı" düzenlenir. Tutanağın bir örneği incelenen mükellefe verilmelidir. Eğer ki, mükellef vergi mahkemesine başvuracaksa bu tutanak dava dilekçesine eklenmelidir.
İhtiyati Haciz kararına itiraz
Vergi incelemesinde yetkili memurlarca yapılan ilk hesaplara göre tahsilat dairelerince teminat istenmesi durumunda şahsi kefalet teklifinin veya kefilin kabul edilmemesi nedeniyle ihtiyati haciz kararı verilirse, haczin yapıldığı veya gıyapta yapılması halinde haczin tebliğ edildiği tarihten itibaren yedi gün içinde haczin sebebine itiraz edilebilir.
İş yerinde arama yapılması
İhbar ve yapılan incelemeler dolayısıyla, mükellefin vergi kaçırdığına dair emareler bulunursa yetkili Sulh Mahkemesi Hakimi kararı ile iş yerinde ve mükellef üzerinde arama yapılabilir.
İnceleme esnasındaki görüşmeler
Mükellef, vergi incelemeleri ile ilgili görüşmelere temsil belgesini önceden iletmek kaydı ile yetkili serbest muhasebecisinin, Mali Müşavirinin veya Yeminli Mali Müşavirinin katılmasını isteyebilir.
Vergi inceleme tutanağının doldurulması
Bu tutanak çok önemlidir. Çünkü, herhangi bir ceza kesilmesi durumunda dava açılacaksa, davaya esas oluşturacak hususların tutanağa mutlaka yazılması gerekmektedir. Bu nedenle tutanak düzenlenirken mali müşavirinizin ya da yetkili yeminli mali müşavirin yanınızda bulunmasında büyük yarar olacaktır.
Hiç bir tutanak zorla imzalatılamaz
Vergi incelemesine tabi kişilerin itiraz ve mülahazaları varsa ve bunları tutanağa geçirmek istediklerinde vergi incelemesi yapanlar buna müsaade etmek zorundadır. Bir çok vergi inceleyicisi vergi inceleme tutanağını kendi istediği şekilde düzenleyip, itham ve cezaların kabul edildiğine dair sözcükleri aralara serpiştirerek mükellefe imzalatmak istemektedir.
Bu duruma kesinlikle müsaade edilmemesi gerekmektedir. Mükellef her türlü itiraz, şerh, değerlendirme ve açıklamalarını tutanağa ekletebilir.
İmzadan imtina edilse de, tutanakta bahis konusu edilen defter ve belgeler inceleme yapılanın rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergi ve cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. Mükellefler her zaman tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler.
İnceleme nedeni ile alıkonulan defter ve belgelerden inceleme süresi içinde kopyasını almak mükellefin hakkıdır.
Tutanakla teslim alınan defter ve belgeler yine tutanakla mükellefe teslim edilir.
