6663 sayılı yasa ile yapılan düzenlemeye göre artık doğum yapan anneler ve 3 yaşından küçük çocuk evlat edinenler; öncelikle analık iznini, analık izninin bitiminden itibaren 180 güne kadar haftalık çalışma süresinin yarısı kadar yarım çalışma veya 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabiliyorlar. Bu izinlerin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabiliyorlar.
DOĞUM İZNİ UYGULAMASI ÖNCE NASILDI?
Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalışmama hakları vardı. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre ekleniyordu. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabiliyordu. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere ekleniyor, kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılıyordu.
ŞİMDİ NASIL?
Analık izni hakkı önce nasıl ise aynı şekilde korundu. Evlat edinenlere de analık izin hakkı verildi: Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık izni kullanılması hakkı getirildi.
İsteyen anneye çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı verildi: Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı tanındı. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenecek. Çocuğun engelli doğduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanacak.
6 aya kadar ücretsiz izin hakkı verildi: Kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği hâlinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacak.
5 yıla kadar yarım gün çalışma hakkı verildi: Doğum yapan kadın işçi, çocuğu mecburi ilköğretim çağına gelene kadar herhangi bir zaman diliminde “kısmi süreli” çalışma talep edebilecek. Bu hak için başvuran işçi eşinin çalıştığını belgelemek zorunda.
Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren sağlık sorununun olması,3 yaşından küçük bir çocuğu evli olmayan bir kişinin evlat edinmesi halinde ve boşanan eşlerden velayeti kendisine verilen eş talepte bulunması halinde eşin çalışma şartı aranmayacak.
TÜM İŞLERDE “KISMİ SÜRELİ” ÇALIŞMA İZNİ YOK!
Özel Sağlık Kuruluşları, vardiyalı çalışan sanayi işletmeleri ve nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az mevsimlik işlerde iş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde işverenin iznine bağlı. Bunun dışındaki kalan işlerde işverenin uygun bulma şartı yok.
İZİN SÜRESİNCE ÜCRET
Analık İzni : Bu ödeneğin verilebilmesi için doğumdan önceki bir yılda en az “90” gün kısa vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması gerekmektedir. Doğum yapan kadın, analık izninde doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta süre için geçici iş görmezlik ödeneğini SGK’ dan alacak.
Yarım çalışma: Bu ödenekten faydalanabilmek için doğumdan önce en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödenmesi ve haftalık yarım çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması gerekiyor. Günlük yarım çalışma ödeneği, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Bu durumda asgari ücretten daha fazla ücret alan bir kişi için, aldığı ücretten değilde, asgari ücret günlük tutarı x çalışılan gün hesabına göre ücret alabilecek. Yarım çalışma izninde çalışılmayan günlerin primleri Fondan karşılanacak. Yarım çalışma halinde çalışan hem ücretini de tam almış, hem de sigorta primleri tam yatmış olacak.
Kısmi süreli çalışma: Çalışan kısmi çalışma ücretini çalıştığı süre ile sınırlı olmak üzere işverenden alacak. Çalışmadığı günlerin ücretini fondan alamayacak.
İŞVEREN İZİN VERMEZ İSE NE OLACAK?
Belirtmek gerekir ki; doğum sonrasında kadın çalışan, analık izni bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin yahut her doğumda 6 aya kadar haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabiliyor. Bu durumda hak sahiplerinin analık izni sonrasında hangi izni kullanacağını seçmesi gerekiyor. Bu izinlerin bitiminden sonra “kısmi süreli” çalışma talep edilebiliyor.
İşveren kısmi süreli çalışma yapılamayacak işler dışında kalan işler için izin vermek zorunda. Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenecek.
İşveren kurala uymaz ise İş Hukuku’nun genel kuralı geçerli. Yani çalışana izin kullandırmayan işveren tazminat haklarını ödemek zorunda kalacak.
Mevlüt Köküş
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Antalya S.M.M.M ve Bağımsız Denetim A.Ş.
