KETEN TOHUMU – İYİ BİR LAKSATİF
Tohum hacminin en az 10 katı sıvı ile alınmalı. Az sıvı ile veya yutarak alınırsa, bağırsaklarda tıkanmaya sebep olabilir.
Başlıktaki konuya başlamadan, KORUYUCU SAĞLIK ZİRVESİ 2019’un meslekdaşlarımıza çok yararlı olduğunu belirtmek ve Eczacının Sesi ekibini düzenli, yararlı ve farklı bakış açısı kazandıran bu toplantıyı düzenledikleri için tebrik etmek istiyorum.
Bu ay başka bir konu düşünmüştüm ama internette ve bazı yayın organlarında keten tohumu hakkında yanlış bilgiler verildiğini ve hemen her gün uğradığım bir eczanede bazı hastaların, keten tohumu hakkında internetteki yanlış bilgileri meslektaşıma danıştığını görünce, keten tohumunu yazmaya karar verdim.
Drog
Keten tohumu (KT), Linum usitatissimum‘un 4-6 mm uzunlukta, oval, yassı, kırmızımtrak esmer renkli ve parlak tohumlarıdır. Piyasada, Kanada’dan ithal edilen, çok açık hâttâ beyazımsı tohumlar da bulunmaktadır.
Kimyasal yapı
KT, %3-10 müsilaj, %30-45 sıvı sabit yağ, %25 civarında proteinler, %0.7-1.5 oranında lignanlar, % 0.05-0.1 civarında siyanogenetik heterozitler, fenilpropan türevleri vd maddeleri taşır.
Müsilaj, değişik poliholozitlerin karışımıdır. Poliholozitler, tohum kabuğunun en dış tabakasındaki hücrelerin içinde birikmiştir.
Taşıdığı sıvı sabit yağ, linoleik, linolenik, stearik ve palmitik asitlerin trigliseritleri karışımıdır. Bu gliseritlerin yapısında α-linolenik asit (ALA) gibi doymamış bir yağ asidi yüksek oranda (%40-70) bulunmaktadır. Bu yağ, gıda desteği olarak da doğrudan yaygın olmasa da kullanılmaya başlamıştır. KT’nun etkilerine katıldığını hatırlatalım.
Lignanlar, sekoizolarisirezinol-diglikozit (SDG) ve benzeri yapıdadırlar. Bu maddeler memelilerde bulunan lignanların prekürsörüdür. Son yıllarda yapılan çalışmalar, keten tohumunun pek çok yararlı etkisinin taşıdığı lignanlara bağlı olduğunu göstermektedir.
Etki ve Kullanılış
Avrupa İlaç Kurumu (EMA), keten tohumunu hem bitkisel ilaç (Bİ) hem de Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürün (GBTÜ) olarak kabul etmiştir. Hatırlatayım, Bİ, klinik çalışmalarla etkinliği gösterilmiş ilaçlardır. EMA’da kullanımlar şu şekilde:
Bitkisel İlaç
Müzmin kabızlığın tedavisinde veya dışkının yumuşak olması istenen durumlarda (ameliyat sonrası, hemeroit...).
GBTÜ
Hafif sindirim sistemi rahatsızlıklarında belirtileri rahatlatıcı olarak yani demülsan olarak.
Bu kullanılışların yanında irritabl Bowel sendromunda, divertüküle bağlı rahatsızlıklarda ve gastrit ve enteritin belirtilerini gidermek üzere kısa süreli kullanılabileceği de değişik kaynaklarda belirtmektedir.
KT nun etkilerine ait çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Araştırmalar KT, KT yağı, Alfa Linoleik Asit (ALA), KT posası, karışım halindeki KT lignanları ve SDG kullanılarak yapılmıştır. Bu araştırmaları özetlemek bile sayfalarca sürer. Çalışmalardan çıkan bazı önemli sonuçlardan kısaca bahsedeceğim. EMA tarafından kabul edilen laksatif etki için bazı ayrıntılar vereceğim.
Laksatif etki
KT yapısında bulunan müsilaj su ile şişer, bağırsaklarda bir kitle meydana getirir, hacmi artar, bu kitle bağırsakları uyarır, bağırsakların hareketleri artar ayrıca dışkı yumuşar ve dışkılama meydana gelir. Kalın bağırsaktan geçiş süresi düşmekte ve artan dışkı kitlesi bağırsakların ritmik hareketlerini artırmakta, sıvı sabit yağ da bu etkiye kısmen lubrikan olarak katılmaktadır. Dışkılamayı kolaylaştırıcı olarak inatçı kabızlarda kullanımda aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
1 – Takriben 5 g (1-2 tatlı kaşığı) parçalanmış keten tohumu bir bardak su, meyve suyu veya süt ile günde 2 defa, sabah ve akşam olmak üzere içilir. Kullanılan sıvının, tohumun hacminin en az 10 katı hacimde olmasına dikkat edilmelidir. Çok az sıvı ile veya yutarak alınan tohum, tam tersi etki yapar ve bağırsaklarda tıkanmaya sebep olabilir.
2 – Etki 12-24 saat sonra başlar. Etki istenen şekilde görülmemişse, öğle vakti üçüncü bir doz verilebilir. Etki görülmüşse, KT içmeye birkaç hafta veya ay devam edilebilir.
3 – Üç gün sonra herhangi bir etki görülmemiş veya alımdan sonra kuvvetli karın ağrıları başlamışsa tedaviye devam edilmez.
4 – Parçalanmış tohumlar, buzdolabında olmak şartı ile, en çok 1 hafta saklanabilir. Yapıdaki sıvı sabit yağdan dolayı, bu süre sonunda acıma başlayabilir.
Demülsan etki
KT, gastrit veya enteritte, demülsan olarak da kullanılabilir. Bu amaçla 5-10 g bütün tohum 150 ml suyla ıslatılır, 20-30 dakika sonra süzülür, tohumlar elle sıkılır ve süzüntü içilir. Demülsan olarak artık pek kullanılmadığını da belirtelim.
Diyetlerde
KT son yıllarda, sağlıklı yaşam gıdalarının içine de konmaktadır. Bu amaçla kullanıldığında parçalanmamış bütün tohumlar kullanılmaktadır. Çünkü, parçalanmış tohumlar çabuk bozulur ayrıca kalori değerleri daha yüksektir Parçalanmış olan 100 g tohum 470 kcal verir. Dolayısıyla parçalanmış tohum kullanılırsa, kolaylıkla diyet hudutları aşılabilir. Diyetlerde kullanıldığında yemeklerden yarım saat kadar önce 2 tatlı kaşığı KT 1-1.5 bardak su ile içilir. Tohumun dış tabakasındaki müsilaj hücreleri, mide ve bağırsaklarda, şişer, bir kitle meydana getirir, tokluk hissi verir. İç kısmındaki protein, sabit yağ ve diğer maddeler organizma tarafından tamamen kullanılamazlar. Diyet amaçlı uzun süre kullanımdan kaçınmalıdır. Fazla miktarda alınması halinde, dışkılama sırasında anüsü tahriş edebileceği ihtimali göz önüne alınmalıdır.
Eczacının Sesi için genellikle 1.5 sayfa yazıyorum. Bu sınıra yaklaştım. Ama keten tohumu bitmedi. Derste olsa, bir fıkra anlatır dikkatinizi artırırdım. Burada bu imkânım yok. Biraz daha dikkat lütfen, yazının gerisinde de size yarayacak önemli bilgiler var.
Glikoz seviyesine etkisi
Tip 2 diyabette, SDG ve SECO (Secoisolariciresinol) adlı lignanların kan şekerinin yükselmesini geciktirdiği sonucu elde edilmiştir. Bu bulgular, kan glikoz seviyesinin kontrolünde KT alınmasının yararlı olabileceği ÜMİDİNİ VERMİŞTİR. Ama lignanların tip 2 diyabette etkisi ile ilgili yaygın ve geniş klinik araştırmalara ihtiyaç bulunduğunu da hemen hatırlatalım. KT yağının ise açlık kan şekerini düşürmeye, insülin seviyelerine etkili olmadığı ve tip 2 diyabetin kontrolünde hiçbir etkisinin bulunmadığı son çalışmalarda gösterilmiştir.
Kolesterole karşı kullanılabilir mi?
Tohumda bulunan bazı etkili maddeler kullanılarak tavşanlarda yapılan deneylerde Total kolesterol, LDL, HDL değerlerinde önemli oranda düşmeler tespit edilmiştir ama insanlarda yapılan klinik deneylerde total kolesterolde % 4.6, LDL de % 7.6 düşme görülmüş, HDL ise etkilenmemiştir. Bir başka çalışmada 2 hafta keten tohumu alındıktan sonra düşme görülmüş fakat 4. hafta ve sonrasında değerlerde (kolesterol, HDL, LDL) kontrole göre herhangi bir değişiklik meydana gelmediği tespit edilmiştir. Kısacası, kolesterol düşürme etkisinin henüz kesin olduğu söylenemez.
Östrojenik ve Antikanser etki
SDG kullanılarak yapılan invitro bir çalışmada, SDG nin kalın bağırsakta bulunan bir grup bakteri tarafından enterolakton ve enterodiyole dönüştürüldüğü gösterilmiştir. Bu maddeler ise östrojenlerin etki ve metabolizmasını engelemektedir. Buna dayanarak, keten tohumunun östrojen sebepli bazı kolon ve meme karsinomalarında tavsiye edilebileceği ileri sürülmüştür. Diğer taraftan, KT, KT yağı ve SDG kullanılarak yapılan hayvan deneylerinde, hayvanlarda meydana getirilen tümörlerin inhibe edildiği veya metaztazların önlendiği şeklinde sonuçlara ulaşılmıştır. Bazı klinik deneyler de yapılmış ve devam etmektedir. Bu amaçlar için kullanılır demek için çoook erkendir.
İnternette prostat kanserini önler şeklinde kullanımlar var. Birkaç hayvan deneyi var. Bir çiçekle bahar gelmez!
KT‘nun antioksidan, kalp-damar sağlığına ve değişik kanserlere karşı koruyucu etkileri taşıdığı lignanlardan dolayıdır. Bu konudaki çalışmalar devam etmektedir. Bu amaçlar için muhakkak kullanmak isteyen hastalarınıza, 1-2 tatlı kaşığı dövülmüş KT yemeğin üzerine ilâve ederek kullanmasını tavsiye edebilirsiniz.
Kullanımda dikkat edilecek hususlar
Sonuç olarak, keten tohumu yararlı bir gıda desteğidir, koruyucudur, laksatiftir. Bilhassa laksatif olarak hastalarınıza tavsiye edebilirsiniz. Yararlı bir tohumdur ama nasıl kullanılacağı bilinir ve aşırıya kaçılmazsa.
Sağlık ve mutluluklar dilerim.
