Dr.Ecz. Derya BEKTAŞ
Pandemi günlük alışkanlıklarımızı değiştirirken, yeni alışkanlıkların da gelişimine sebep oldu. Online alışveriş pandemiyle birlikte yaygınlaştı, teknoloji, gıda ve kişisel bakım ürünlerinin internet siteleri aracılığıyla satışı arttı. Pandeminin sosyolojik ve psikolojik etkileri sürerken, sağlık sektörü de payına düşeni almış gibi görünüyor.
Pandeminin ilk günlerinden bu yana farklı şekillerde sorun teşkil eden maske ve dezenfektanların, üretim ve dağıtım süreci de muamma. Artık her yerde satılan maskeler hangi standartlarda üretiliyor ve gelişigüzel satışının halk sağlığı açısından tehlikesi neden göz ardı ediliyor? Neden herkesin ulaşabileceği, aynı kalitede maske ve dezenfektanlar eczanelerde tüketiciye sunulmuyor?
Pandemi ile tüketimi ve bilinçsiz kullanımı artan bir ürün grubu daha var. İlaç kategorisinde olan fakat gıda takviyeleri olarak tanımlanan vitamin ve bitkisel ürünlerin de eczane dışı bilinçsizce tüketimi arttı. Tarım ve Orman Bakanlığından ‘Türk-Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliğine’ göre izin alan ürünler ‘gıda takviyesi’ olarak sınıflandırılıyor.1 Fakat gıda takviyeleri içerdikleri maddelerin kaynağı, miktarı ya da etkinliği gibi parametrelerce incelenmiyor. Yasal düzenlemelerle tüketiciye bırakılan bu ürünlerin güvenilirliğini kanıtlaması gerekmez mi? Bu şartlarda, içerik ve kalite açısından sorgulanması gereken (!) takviye edici gıdaların reklamları aracılığıyla kullanımı da arttı. Artık her yerde, kontrolsüzce ve bilinçsizce satılmaktalar…
Sağlıkta reklam olmalı mı sorusunu tartışmamız gerekirken, var olan reklamların (!) halk sağlığına etkisini konuşmak zorundayız. Örneğin; gıda takviyeleri çeşitli miktarlarda kimyasal madde içermesine rağmen, reklamlarında bitkisel olduklarına vurgu yapılarak tanıtılmaktalar.2 TV kanallarında ve internet sitelerinde ‘….hastalığa son’ örneklerinin sayısı her geçen gün artmakta. Özellikle kilo verme, sigarayı bıraktırma ve cinsel gücü artırma gibi sağlık ürünlerinin suistimali daha da fazla. Bu gibi reklamlar, aşırı ve gereksiz kullanıma yol açabilir ve sahte bir sağlık hali hayaliyle bilinçli karar alma davranışlarını etkileyerek halk sağlığını tehlikeye atabilir. Ayrıca gıda takviyeleri, ilaçlar gibi klinik çalışmaları yapılmadığı için hamileler, emziren anne, yaşlı ya da kronik hastalıkları olan kişilerde çeşitli yan etkilere sebep olabilir. Denetimsiz gelişigüzel satılan gıda takviyelerinin TV, radyo, gazete ve internetteki reklamları da tehlikenin boyutunu artırmaktadır.
2018 yılında Türkiye sağlık okuryazarlık düzeyini tespit etmek amacıyla yapılan çalışma, her 10 kişiden 7’sinin sağlık okuryazarlığı düzeyinin yetersiz olduğunu göstermektedir.3,4 Sağlık okuryazarlığının yetersiz olması tedaviye uyumsuzluğu, tedavi edici hizmetleri daha fazla kullanmayı, hastaneye yatış hızında artışı ve sağlık harcamalarında artma gibi pek çok olumsuz sonuca sebep olmaktadır.5 DSÖ sağlık okuryazarlığını, “iyi sağlık halinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi yolunda bilgiyi kullanma ve anlamak için bireysel olarak bilişsel ve sosyal beceri elde etme kapasitesi” olarak tanımlamıştır. Sağlık okuryazarlığı düzeyini tespit etmek için kullanılan, TSOY-32 ölçeğinin ‘internet, gazete, televizyon, radyo gibi kaynaklarda daha sağlıklı olmak için yapılması önerilen bilgilerin güvenilir olup olmadığına karar vermek.’3 sorusu bilgi ve ürün kirliliğinin denetimsiz olduğu bu dönemde beyhude görünmektedir.
Hastalarımıza bilinçsiz ilaç tüketiminin birey ve toplum sağlığına olumsuz etkilerini sık sık anlatmaktayız. Fakat sağlık alanında yapılan reklamlara ve eczane dışı satışlara devlet kanalı üzerinden gerekli tepki ve yasal düzenleme gelmedikçe halk sağlığı bilinçsiz tüketimlerle kötüye gitmektedir. Pandeminin sağlık alanında yarattığı kaosun bir an önce düzelmesi gerekmekte…
Sağlıkla kalın.
#halksağlığı #pandemi #maskevedezenfektanlar #gıdatakviyeleri #sağlıktareklam
Kaynaklar
