.jpg)
Kooperatif, halk dilinde imece usulü denilen topluca yardımlaşmanın resmî olarak belli kural kanun ve düzene göre yapılma işlemine verilen addır. Kooperatif köken olarak, Fransızca coopérative kelimesinden gelmektedir. 1
Kooperatifler, uluslararası kuralları olan kuruluşlardır. Bir kuruluşun kooperatif olabilmesi için yedi ilkeyi taşıması gerekmektedir. Bu ilkeler; serbest giriş-çıkış ilkesi, demokratik yönetim ilkesi, ortağın ekonomik katılım ilkesi, özerklik ve bağımsızlık ilkesi, eğitim-öğretim ilkesi, kooperatifler arası işbirliği ilkesi, topluma karşı sorumluluk ilkesidir.
· Kooperatif ortaklarının yükümlülükleri nelerdir?
1. Ortak olduğu tarihten itibaren ortaklığı sona erinceye kadar ortaklık şartlarını taşıması.
2. Parasal yükümlülüğünü yerine getirmesi
Genel kurulca alınan ödeme kararı
3. Sır saklama yükümlülüğü
Kooperatiflerin iş sırlarını öğrenen kişilerin bu sırları açıklamamaları
· Kooperatife ortak olma yolları ve şartları nelerdir?
1. Kooperatifin kuruluşunda kurucu ortaklar arasında yer almak
2. Daha önce ortak olmuş birinin ortaklığını devralmak
3. Kooperatif kurulduktan sonra, kooperatife müracaat ederek ortağı olmak
4. Veraset
5. Taşınmaz mal ve hizmet karşılığı2
Ülkemizde kooperatifçiliğin gelişiminde 13. yüzyılda Anadolu Selçukluları döneminde ortaya çıkan Ahi Birliklerinin önemi büyüktür. Bu birlikler, esnaf ve sanatkârlardan oluşmaktadır. Ahilik sistemi, gelir farklılıklarını önlemesi, iş sağlaması, hem üreticiyi hem tüketiciyi koruması, mesleki eğitimler vermesi gibi özellikleri ile kooperatifçiliğe benzemektedir. Ahi Birlikleri 17. yüzyılda loncalara dönüşmeye başlamış, 19. yüzyılın ikinci yarısında çöküş dönemine girmiştir. Türkiye’de çağdaş kooperatifçiliğin doğuşu da bu döneme rastlamaktadır.3
Cumhuriyetin ilanından sonra, 5 Haziran 1926 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde Eczacılar Cemiyeti’nin altı aylık genel toplantısında: “Cemiyet’in istikbale ait tasavvurlarından bahsolunarak ezcümle bütün eczacıların hissedar olacakları umumi bir şirket tesis edilerek Avrupa’dan doğrudan doğruya kimyevi ecza getirtilmesi ile eczacılara daha ehven fiyatla ecza tedarik edilmesi görüşülmüş ve bu kabul edildikten sonra hariçten getirtilen eczanın safiyetinden emin olmak için umumi bir laboratuvar tesisi ile bilumum eczanın tahlil edilerek safiyeti anlaşıldıktan sonra eczacılara tevzi edilmesi kararlaştırılmıştır” şeklinde karar alınmıştır.4
1926 yılındaki bu fikir birliği Türkiye Eczacıları Darülistihzarı T.A.Ş adıyla 1928 yılında hayata geçer. Bir süre sonra ise adı Türkiye Eczacıları Laboratuvarları T.A.Ş olarak değişir. Kuruluş amacı; ‘bu müessese kâr amacıyla kurulmamıştır, hatta zararda edebilir, amaç Türkiye ilaç pazarını ecnebi hegemonyasından kurtarmaktadır.’ Her ne kadar anonim şirket olsa da kuruluş, felsefesinde kooperatifçiliğin izleri olan bu şirket, müstahzar adedinin çoğalması, majistral ilaç talebinin azalması ile varlığını 1940 yılından sonra sürdürememiş4 ve 1985 yılında da şirket hisseleri satılmıştır.5
1934 yılında Türk Ticaret Kanunundan hareketle şirket unvanında olan kooperatiflerin,1969 yılında onaylanan 1163 sayılı Kooperatifler Kanunuyla görev ve sorumlukları belirlenmiştir.
1972 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan İlaç Fiyat Kararnamesi ile ‘İlaç Fiyatlarını Sınai Maliyet Üzerinden Hesaplama’ esası getirilmiştir. Bu kanunla, ilaç firmaları ilaç etkin maddelerini en ucuza satan ülkeden almak zorunda kalmıştır. Ayrıca bu kanun ilaç firmalarının ilaç fiyatlarını belirleme yetkisini de ellerinden almıştır. Bu duruma karşılık olarak, eşdeğeri olmayan ilaçların üretimi durdurulup, eşdeğer ilaçların da üretimi azaltılarak ilaç yokluğu oluşturulmuştur. İlaç Fiyat Kararnamesi ile ilaç fiyatlarının düzenlenmesine kadar eczaneler depolardan 5-6 aylık senetle ilaç almaktadır. Kararname çıkınca önce vadeler 6 aydan 3 aya çekilmiş, peşin ödemelerdeki iskontolar düşürülmüştür. Ayrıca o dönemde depo ve firmaların kar oranlarına dokunulmadan, eczacı karları da düşürülmüştür. Depolar enflasyonu bahane ederek sürşarjı kendi lehlerine kullanmışlardır.6
Bu olaylar yaşanırken, Türkiye genelinde Çağdaş Eczacılık Hareketi ile şirketleşmenin yerine ‘kooperatifleşme’ yönünde çalışmalar başlamıştır.
1970’lerin sonunda ülkemizdeki ekonomik ve siyasi krizi bahane eden ilaç dağıtım şirketlerinin keyfi uygulamaları, eczacıların ilaca ulaşmasını ve topluma olan görevlerini yerine getirmesini zorlaştırmıştır. Bu zor günlerden çıkış arayan imkânsızın peşindeki gerçekçi gençler, meslek büyüklerimiz kooperatif kurmaya karar vermiştir.
· 11 Aralık 1978 tarihinde Manisa’da İzmir Eczacı Odası Genel Sekreteri Ecz. Neşe Gülersoy öncülüğünde kurulan ilk kooperatif MEDAK (Manisa Tüm Eczacılar Temin Ve Tevzi Kooperatifi) eczacı kooperatiflerinin gelişmesine öncülük etmiştir. Ardından 19 Haziran 1979`da EDAK (S.S İzmir Eczacılar Üretim ve Dağıtım Kooperatifi) İzmir Eczacı Odası Başkanı Ecz. Nur Işık Boyacıgiller’in ve aynı yıl, BEK (Bursa Ecza Kooperatifi) Bursa Eczacı Odası Başkanı Ecz. Naci Doğan`ın öncülüğünde kurulmuştur. Ayrıca İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa başta olmak üzere birçok şehirde eczacı kooperatifleri kurulmuştur.
· Bütün kooperatif girişimleri Tüm Eczacı Kooperatifleri Birliği (TEKB) çatısı altında 1989 yılında toplanmıştır. TEKB ülkemizdeki mevcut eczacı kooperatiflerinin üst birliğidir.7
Kooperatiflerin kuruluş aşamasında birçok eczacı, kooperatiflerin yaşaması ve büyümesi için özveriyle çalışmıştır. Kooperatifler;
Eczacı ortaklarının ihtiyaçlarının temini ve dağıtımını sağlayan,
Sadece bir depo ya da şirket amacında değil, bir eczacı örgütü ve hareketidir.
Kooperatiften elde edilen hakların, ortaklarına adaletli bir şekilde sunan güç birliği olarak
Eczacının meslek ve sosyal haklarını da koruyarak, eczacılık mesleğinin geleceğine katkı sunmayı amaçlamaktadır. 8,9
Kooperatiflerin kuruluşundan bugüne emeği geçen başta Ecz. Neşe Gülersoy, Ecz. Nur Işık Boyacıgiller ve Ecz. Naci Doğan’ın hatıralarını saygıyla anıyorum ve meslek büyüklerimize teşekkürlerimizi sunuyorum.
Dr. Ecz. Derya BEKTAŞ
Kaynaklar
1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kooperatif
2. Youtube/Cevaptv/Eğitim ve İş Dünyası_ Kooperatifçilik
3. https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/tarihce#_ftn44
4. Ecz. Hüsnü KAYA: “Türk Ecza Kooperatiflerinin Oluşumu “(Eczacının Sesi)
5. http://selcukecza.com.tr/files/denge_sayi29.pdf/TürklerdeEczacılık
6. http://e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/tebhaberler/kasim_aralik99/11.pdf
7. https://www.tekb.org.tr/biz-kimiz
8. https://www.iskoop.org/kurumsal/
9. https://www.bek.org.tr/Kurumsal/bek-40-yl-belgeseli
