.png)
I-ECZANE ÇALIŞMA SAATLERİ
Serbest eczacılık bakımından en yaşamsal konulardan birisi eczanelerin çalışma saatleridir. Eczacılık ve eczane işlemleriyle uzaktan yakından ilgili olan herkes bunu bilir. Diğer yandan “eczane çalışma saatleri” en çok tartışılan, en çok değiştirilmek istenilen, eczacıları, örgütlerini ve kamu kurumlarını en çok karşı karşıya getiren konulardan biridir. Nöbet düzeni, cumartesi günü çalışma, genel çalışma saatleri çok sayıda davaya, idari başvuruya konu olmuştur.
Ancak önemine ve tartışılma yoğunluğuna karşın bu konunun eczacılık mevzuatındaki düzenlenme biçimi gerçekten ilginçtir ve neredeyse sadece bir tek kavram üzerinden hareket etmektedir: “Nöbet”.
Eczacılık temel kanunu ve alt mevzuatı ile örgüt kanunu ve alt mevzuatına bakıldığında eczane çalışma saatlerinin (ve günlerinin) doğrudan ve açıkça düzenlendiği bir yer görmek mümkün değildir. Eczacılık mevzuatında eczane çalışma saatleri konusunda, dolaylı biçimde hep “eczanelerin gece ve tatil günleri nöbeti” üzerinden hareket edildiği görülmektedir.
Ne yazık ki, uzun bir beklentinin sonucu olarak ortaya çıktığı sık sık belirtilen 6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun’da değişiklikler yapan 6308 sayılı Yasa’da da “eczane çalışma saatleri konusunda” açık bir düzenleme yoktur.
Bu yazı, eczane çalışma düzeninin tartışmalı konularından birisi olan “eczane çalışma saatleri” hakkında mevzuat düzleminde geçmiş uygulamanın nasıl olduğu ve son değişikliklerle kurulan yeni eczacılık düzeninde yenilikler olup olmadığı üzerinedir. Yazıda “eczane çalışma saatleri” kavramı, geniş anlamıyla eczane çalışma günlerini de kavrayacak şekilde kullanılmıştır.
II-KANUNLARDA ECZANE ÇALIŞMA SAATLERİNİN YERİ
Üzerinde en çok tartışılan konulardan olan “eczane çalışma saatlerinin” eczacılık mevzuatında yerini açıklıkla görmek, değerlendirme yapabilmenin ilk koşuludur. Öncelikle belirtmek gerekir ki doğrudan “Eczane Çalışma Saatleri” başlığı altında bir yasa ya da yönetmelik hükmü yoktur, bu başlık altında bir düzenleme aramak nafiledir. Sadece eczanelerin nöbetlerinden ve tatil gün ve saatlerinden hareketle çalışma düzeni hakkında çıkarım yapılabilir. Nitekim gerek eczacı örgütleri, gerek ilgili kamu kurumları ve gerekse yargı yerleri eczane çalışma saatlerine nöbet kavramından yola çıkarak ulaşmakta ve yorum yapmaktadır.
6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanunu’nda eczane çalışma saatleri ve günleri hakkında bir hüküm bulunmamaktadır. Dolaylı olarak çalışma saatlerini etkileyen bir hüküm sadece Yasa’nın nöbet durumunu düzenleyen 36. maddesinde vardır: Madde, “Tabiplerin tertip ettikleri reçeteleri hazırlamak ve muhteviyatlarını müracaat sahiplerine temin etmek üzere birden fazla eczanenin bulunduğu yerlerdeki eczanelerin gece ve pazar nöbetleri, mahallin en yüksek sağlık amirinin tensibiyle halkın ihtiyacını temin edecek surette tanzim olunur. Gerek nöbet ve gerekse tatil zamanları için verilecek emirlere eczacıların tabi olması mecburidir.” şeklindedir.
Öte yandan 6643 sayılı Türk Eczacıları Birliği Kanunu’nda da doğrudan “Eczane Çalışma Saatleri ve Günleri” başlıklı bir düzenleme yoktur. Kaldı ki 6197 sayılı temel eczacılık kanunu dururken bu yasadan bunu beklemek de doğru değildir. Ancak Yasa’da yine de “nöbet hali, tatil gün ve saatlerini belirleme yetkisinden” hareketle eczane çalışma saatleri ve günleri konusunda ipuçları bulunmaktadır.
Yasa’nın “(Eczacı Odaları)İdare heyetinin diğer vazifeleri şunlardır” başlıklı 20. maddesinin n bendi, “Bölgelerindeki yerleşim yerlerinin özelliklerine göre eczaneler için tatil olacak günleri ve saatleri tespit etmek ve ihtiyacı karşılayacak miktarda nöbetçi kalacak eczane veya eczanelere ait nöbet listelerini hazırlamak ve mahallin en büyük sağlık amirinin onayına sunmak” ve o bendi “Nöbet görevlerini yerine getirmeyenler ile nöbetçi olmadıkları halde eczanelerini kapatmayan eczacıların fiillerini zapta bağlayarak oda haysiyet divanına sevk etmek ve mahallin en büyük sağlık amirine bildirmek” şeklindedir. Dikkat edilirse burada da doğrudan çalışma saatleri değil, tamamen tatil ve nöbet gün ve saatlerinin eczacı odalarınca tespitine dönük bir düzenleme sözkonusudur. Ancak nöbet, tatil gün ve saatleri; sadece eczacı odalarının inisiyatifine bırakılmamakta, il sağlık müdürlüklerinin onayına da bağlanmaktadır.
III-YÖNETMELİKLERDE ECZANE ÇALIŞMA SAATLERİ
Eczane ve Eczane Hizmetleri Yönetmeliğinin 28. maddesinde ise “ Nöbetçi Eczane” başlığı altında “Birden fazla eczanesi olan yerlerde, bayram ve diğer resmi tatil günlerinde ve belirlenen çalışma saatleri dışında, yalnız nöbetçi eczaneler açık kalacaktır. Nöbetçi olmayan eczacılar eczanelerini kapatmaya mecburdurlar.” denilmektedir. “Nöbetçi Eczanelerin Çalışma Düzeni” başlıklı 29. maddede ise bulunulan yerin özellikleri gözönüne alınarak; nöbet tutulacak günler, çalışma saatleri, nöbetçi eczane sayısı, nöbetçi eczanelerin belirlenmesi ve duyurulması, nöbet listelerinin hazırlanması, il sağlık müdürlüğünün kabul ve onayından söz edilmektedir.
Yönetmelik’te doğrudan eczane çalışma saatlerine dönük tek düzenleme ise; -ilgisiz bir başlık altında- “Eczane Olarak Kullanılacak Yerin Özellikleri” başlıklı 9. maddenin 2004 yılında değiştirilen 4. fıkrasındaki “…Alışveriş merkezlerindekiler de dahil olmak üzere eczanelerin bağlı olduğu bölgedeki eczane çalışma gün ve açılış kapanış saatlerine uyması zorunludur. Ancak geceleri kapalı olan alışveriş merkezlerindeki eczaneler nöbetten muaf tutulur. Uluslararası uçuşa açık olan havaalanları içinde yer alan eczaneler, eczane çalışma gün ve saatleri dışında da 24 saat açık olabilirler…” hükmüdür. Yeni Yönetmelik taslağının 31 ve 32. maddeleri, eski yönetmeliğin “Nöbetçi Eczane” ve “Nöbetçi Eczanelerin Çalışma Düzeni” başlıklı maddeleriyle yapılan düzenlemeyi bir iki sözcük değişikliğiyle aynen korumuş, ancak “…bazı bölge eczacı odalarınca 8 saatten fazla açık bulundurulmasına izin verilen eczaneler, eczane çalışma gün ve saatleri dışında da 24 saat açık olabilirler” şeklinde tartışmalı ve sınırları belirsiz bir ekleme yapmıştır. 6308 sayılı Yasa’nın açık hükmüne göre en geç 30.11.2012 tarihine kadar çıkarılması gereken yeni yönetmelik, henüz yayınlanmadığı için taslaktaki hükümlerin yönetmelik de olup olmayacağı belli değildir.
Türk Eczacılar Birliği Yönetmeliği’nde ise eczane çalışma saatlerine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
IV-DOLAYLI DÜZENLEME YÖNTEMİ VE ÇALIŞMA SAATLERİNİN İSTİSNASI
Kanun ve yönetmelik maddelerinden görüleceği üzere eczane ve eczacılık mevzuatında “Eczane Çalışma Saatleri” hakkında doğrudan bir düzenleme yoktur. En çok tartışılan konulardan olmasına karşın bu başlık altında bir kanun ya da yönetmelik maddesi bulunmamaktadır. Eczane çalışma saatlerine ilişkin hukuksal düzenleme, nöbet, nöbetin tutulması, saatlerinin belirlenmesi, yürütümü, onaylanması ve tatil edilecek gün ve saatlerinin düzenlenmesinden hareketle çıkarılmaya çalışılmakta ve yorum yoluyla anlaşılmaktadır.
Örneğin TEB Kanunu’nda sadece nöbete ve tatil günlerine ilişkin hususların eczacı odası tarafından belirleneceği belirtilmiştir. Buradan hareketle yani tatilde ve diğer dönemlerde nöbetin ne zaman olacağı, nasıl tutulacağından yola çıkıldığında, nöbet dışında kalan zamanın eczanelerin çalışma zamanı olduğu anlaşılmaktadır. Yönetmelik yine nöbet kavramından hareket etmekle birlikte biraz daha belirgin bir anlatımla, bayram, tatil ve belirlenen çalışma saatleri dışında yalnızca nöbetçi eczanelerin açık kalacağından söz etmektedir. Görüleceği üzere eczane çalışma saatleri bakımından küçük de olsa bir ipucunu buradaki “..belirlenen çalışma saatleri dışında…” cümlesinde bulmaktayız. Ancak kim, nasıl ve ne biçimde belirlemektedir, bu kısım burada da tartışmaya yer bırakmayacak ölçüde açık değildir. Bu kısım TEB Kanunu’nun 20. maddesinde “idare heyeti tarafından nöbet ve tatil gün ve saatlerinin belirlenmesi” anlamına gelmemektedir.
Diğer yandan “nöbet ve tatil gün ve saatlerinin dışında kalan gün ve çalışma saatleri eczanenin çalışma saatleridir” şeklinde bir itiraz gelebilir. Hemen belirtmek gerekir ki bu itirazın, kural olmadan istisnanın düzenlenmesi ve istisnadan yola çıkarak kuralın belirlenmeye çalışılması nedeniyle dayanağı yoktur. Ayrıca uygulamada hukuki belirsizlik yaratmaktadır.. Kural olarak öncelikle “çalışma hali” bütün ayrıntısıyla saptanır, daha sonra buradan hareketle “çalışmama halinin” içeriği belirlenir.
Çalışma saatlerinin eczacılık mevzuatında açıklıkla ortaya konulduğu tek yer, uluslararası uçuşa açık havaalanı eczanelerinin 24 saat açık kalabilecekleri yönündeki Yönetmelik düzenlemesidir. Bu esas itibariyle çalışma saatleri konusundaki genel düzenlemenin istisnası niteliğindedir.
V-YENİ ECZACILIK DÜZENİ ECZANE ÇALIŞMA SAATLERİNE İLİŞKİN NE GETİR(Dİ)İYOR
Bu sorunun yanıtı kısaca, “hiçbir şey” dir. 6197 sayılı Yasa’nın değişen maddeleri açıkça “Eczane Çalışma Saatleri ve Çalışma Düzeni” başlığı koyarak bir düzenleme yapmamıştır. Eskinin belirsiz ve dolaylı anlatımı devam etmiştir. Üzerinde en çok tartışma yaşanan, zaman zaman davalar yoluyla alevlenen eczane çalışma saatleri ve günleri konusu, yasa ve yönetmeliklerde “nöbet” kavramına dayandırılması nedeniyle muğlaklığını ve sıkıntılarını devam ettirmektedir.
Öte yandan 2012 yılı içinde Adana Eczacı Odası’nın; Adana Valiliği’nin (İl Sağlık Müdürlüğü) nöbet ve Cumartesi günleri çalışma konusunu belirlemeye dönük girişimlerine ilişkin yargıya taşınmış ve yürütmeyi durdurma kararı alınmış önemli ve sıkıntılı bir deneyimi vardır. Adana Eczacı Odası’nın web sitesinde gerek Oda ve gerekse Valiliğin yazıları bulunmaktadır. Bu yazılar arasında nöbet ve çalışma saatlerinin değiştirilmesi talebini içeren Valiliğin ilk yazısı ekindeki İl Sağlık Müdürlüğü’nün 28.05.2012 tarihli yazısında “…il genelindeki serbest eczanelerin nöbet düzeninin belirlenmesi doğrudan İl Sağlık Müdürlüğü’nün yetki ve onayına tabidir” ibaresi, mevzuat belirsizliğinin ulaştığı noktayı göstermek bakımından önemlidir.
Yine geçmişte tek tek eczacılar tarafından eczane çalışma saatlerine ilişkin il sağlık müdürlüklerine yapılan başvurunun reddine dayanarak açılan davalara rastlandığı gibi, eczacı odalarının aldığı karara ya da il sağlık müdürlüklerinin girişimlerine karşı açılmış davalara da rastlanmıştır.
Diğer yandan ortaya bir de “sabit eczane” kavramı atılmıştır ki, eczane çalışma saatleriyle doğrudan ilintilidir ve tartışmayı büyütmektedir. Esas itibariyle diğer kamusal nitelikteki sağlık hizmetleriyle kıyaslandığında, sabit eczanelerin gerekçesi olarak ileri sürülen nöbet uygulaması, bütün sıkıntılarına karşın en az şikayet edilen, işlerliği olan ve her şeye rağmen belli bir düzeni koruyan bir sağlık hizmeti niteliğindedir. Ancak buna rağmen idarenin her dönemde bu konuyu yeniden düzenlemeye çalışmasına, 6197 ve 6643 sayılı yasalardaki eczane çalışma saatlerinin açık olmayan, dolaylı ve belirsiz yapısının zemin hazırladığı söylenebilir.
VI-SONUÇ YA DA KEMÂLÂT
Eczane çalışma saatleri; açık, doğrudan ve eczacılar arasında mutabakata varılmış biçimde düzenlenmemiştir. Eczacılık mevzuatı, eczane çalışma düzenini (saatlerini ve günlerini) nöbet uygulaması ve kavramı üzerinden dolaylı biçimde düzenlemeye çalışmıştır. Bu düzenlemede eczanelerin çalışmama durumu ve bu durumda yapılacaklar öncelikle belirlenmiş, buradan hareketle eczanenin açık olduğu saatlere gidilmiştir.
Ne yazık ki eczacılığın değişen, yeni mevzuatında da bu yönde hiçbir düzenleme yoktur.
En çok tartışılan, dava ve itiraz konusu olan “eczane çalışma saatlerinin” eczacılık mevzuatında sadece nöbet kavramından giderek dolaylı yollarla düzenlenmesi, uygulamasının büyük ölçüde çıkarsama ve yorum yoluyla yapılması çok şaşırtıcıdır. Oysa eczacılık kamuoyunda bu konunun son derece açık ve tartışmasız olduğu yönünde genel bir kanı ve yanılgı vardır. Gerçek böyle değildir. Eczane çalışma saatleri konusuna ne yazık ki “devrim niteliğinde” olduğu iddiasıyla çıkarılan 6308 sayılı Yasa da uzaktan yakından dokunmamıştır. Görünen o ki hiç kimse bu netameli konuya el atmak istememekte ve neresinden tutarsanız tutun bir kısım eczacıyı hoşnutsuz bırakacağını düşünmektedir.
Ancak belirsiz mevzuat, hemen herkesin başta idarenin kendisini bu konuda öncelikli yetkili saymasına yol açmakta ve bu alana doğrudan müdahalesine zemin hazırlamaktadır. H.Gençosmanoğlu bu durumu, 04.11.2012 tarihli (http://www. eczacininsesi.com) “Nöbet Meselesi ve Sabit Eczaneler” başlıklı yazısında haklı olarak “...yaşam boşluk sevmez” şeklinde ifade etmektedir.
Yapılacak öncelikli iş, başlığı “eczane çalışma düzeni ve saatleri” olan açık, anlaşılır yasal düzenleme yapmaktır. Bu düzenlemenin asıl yeri eczacılığın temel kanunu olan 6197 sayılı yasadır. Gerçi yaşamsal önemine karşın, dizi filmlerin yayından kaldırılması için kanun teklifi verildiği bir ülkede ne denli ses duyurulabilir ayrı bir meseledir. Ancak bu düzenleme, taslağından görüldüğü kadarıyla pek çok maddesi yasayla uyumsuz olan ve 6308 sayılı Kanun uyarınca 30.11.2012 tarihine kadar çıkarılması zorunluluğu olmasına karşın henüz çıkarılmayan Eczane ve Eczane Hizmetleri Yönetmeliği’nde yapılırsa eskisini aratmayan tartışmalara yol açması kaçınılmazdır.
Kuşkusuz eczane çalışma saatlerinin eczacılığın temel kanunu olan 6197 sayılı Yasa’da düzenlenmesi gerekir denirken; arka planında, tüm varlığı ve kazanımlarıyla, bütün eczacı ve eczacı meslek örgütlerinin görüş ve mutabakatının sağlanacağı geniş ve çok katılımlı, bireysel eczacı katkılarına açık, akademiyi ihmal etmeyen, kimsenin lobi yapmak ihtiyacı hissetmediği ve eczacı meslek mensuplarından başka kimsenin söz sahibi olamayacağı bir platformun ve çalışmanın ürünü olması kastedilmektedir.
Bunun için cesur adımlara ve eczane çalışma saatleri konusundaki belirsizliği giderecek kararlılığa ihtiyaç vardır.
“Eczane Çalışma Düzeni ve Çalışma Saatleri” başlıklı bir kanun maddesi ise her şeyden önce; eczanelerin çalışma saatlerini makul ölçüde ve kamu sağlığını gözardı etmeden düzenleyen, eczacının dinlenme ve tatil imkanını koruyan, sadece eczacının değil çalışanlarının da çalışma saatleri ve sosyal haklarını güvenceye alan, nöbet düzenini yeniden gözden geçiren, çalışma mevzuatını ihmal etmeyen, eczacıyı taşra eczacısı, cadde üstü eczacısı, ilçe eczacısı, şehir eczacısı, alışveriş merkezi eczacısı, hastane karşısı eczacısı, gündüz saatlerinde iş yapan eczacı, akşam saatlerinde iş yapan eczacı, reçeteli ilaç satışı yapan eczacı, OTC eczacısı, SGK eczacısı, dermokozmetik eczacısı, cumartesi iş yapan eczacı gibi kategorize etmeden, ayırmadan, bölmeden, bütünlüğü koruyan, ortak değerlerde buluşturan ve yapay tanımlamalardan uzak “sadece eczacı” ve “sadece eczacılık” için cesaretle atılacak objektif, şeffaf, mücadeleci ve dayanıklı adımlar ister.
Eczacılığa devlet kurumları ve bu makalenin yazarı da dahil olmak üzere dışarıdan bakan herkesin, bu tespitten öteye geçmemesi ve içeriğinin meslek mensuplarınca doldurulmasını beklemesi gerekir. Türkiye’de tek tek eczacı kabiliyetleri ve ufuk açıcı görüşleri de dahil olmak üzere tüm eczacı örgütlenmelerinin bunu gerçekçi biçimde yapabilecek birikimi ve deneyimi vardır. Buna karşın bu düşünsel birikim çok kere heba olmakta, bir tartışma ve sonuç alma zemini bulamadan gündelik yaşamın içinde kaybolmaktadır.
Mevcut eczacılık mevzuatı dikkate alındığında “eczane çalışma saatlerinde” olduğu gibi, belirsiz ve yetersiz kanun maddeleri ile eczacılığın gelişmesi güçtür. Eskiler çok güzel söylemiş: "Kem alat ile kemâlât olmaz." Yani eksik alet, aksak malzeme ve enstrümanla mükemmellik yakalanamaz, olgunluğa erişilemez.
Son olarak bu yazının, şayet seferberlik yapılacaksa, (sefer tasındaki) çorbada tuzunun bulunmasından başka bir amacının bulunmadığını belirtmek gerekir.
SGK Başmüfettişi
