İlaç Denemeleri -Aspirin Örneği-
Prof. Dr. COŞKUN ÖZDEMİR
Yıllar önce, 22 bin Amerikalı doktor bir ilaç denemesi (drug trial) için gönüllü olmaya razı oldu. Yaş, cins, sağlık durumu açısından benzer nitelikler taşıyan 11 bin kişilik iki grup oluşturuldu. Birinci grup her gün belli bir dozda aspirin kullanacak, ikinci grup ise etkisiz bir madde (placebo) alacaktı. Ancak bu iki grubu oluşturan denekler ve de onları izleyen, periyodik muayenelere tabi tutan doktorlar hangi grubun aspirin, hangisinin placebo aldığını bilmeyecekti (Çift kör -double blind). Elbette, geri planda bunu bilen bir araştırıcı grup vardı.
5 yıl boyunca hastalar yakından izlenerek sağlık parametreleri saptanacak, değişiklikler, gelişmeler kayda geçecek ve araştırma sonunda kod kırılarak 5 yılda yapılan izleme, muayene ile ortaya çıkan sonuçlara bakılarak aspirin alan ve almayan iki grubun kıyaslaması yapılacak, böylece aspirinin kalp damar hastalığındaki (miyokart enfarktüsü) rolü, bunun derecesi belirlenmiş olacaktı. Deneklerin ne almakta olduklarını bilen araştırıcılar, 4’üncü yılda iki grup arasında aspirin alanlar lehine o kadar çarpıcı bir fark gördü ki, 5’inci yıl tamamlanmadan denemenin sona erdirilmesi önerildi ve öyle yapıldı.
Aspirinin, bu mukayeseli çalışmada kalp damar hastalıklarını -miyokart enfarktüsünü- önleyici bir etkisi olduğu ispatlandı. Bu örneği, bir ilacın etkinliği nasıl bir bilimsel yöntemle ortaya konabilir, bu nedenle vermek istedim. Bu ve benzeri güvenilir metotlar kullanılmadan ilaçlardan, otlardan, çaylardan, vitaminlerden, antioksidanlardan çok yararlıdır diye söz etmek bilimsel değildir. İlaç arayışları çok defa yıllar süren bir sıra deneylerden geçerek sonuca ulaşabiliyor.
Ciddi bir yanlışlık, hayvanlarda ve deney tüplerinde elde edilen olumlu sonuçların, deneme yapılmadan insanlarda başarıya ulaşılmış gibi kamuya, medyaya sunulmasıdır. Bu yanlışlık sıklıkla yapılıyor.
Bu yüzden nöromüsküler hastalıkların büyük otoritesi Prof. Victor Dubowitz, uluslararası toplantılarda, bu fare doktorları ile başımız dertte diye ironik sunuşlar yapıyor. İlaç bir ticaret metası, bu nedenle tüm dünyada ölçüsüzce pazarlama yöntemleri geliştiriliyor. Halkın yapacağı şey ilkeli, tüketim toplumunun, neoliberalizmin tuzağına düşmemiş, yalnız siyasal değil, öncelikle toplumsal demokrasiyi savunan bilim insanlarına güvenmektir.
