Uzm.Ecz. Sevil Ağalar Altınel
Bölüm 1
Sevgili meslektaşlarım, son yıllarda sıklıkla karşılaştığımız ve global bir sorun haline gelen migren ve migren destek tedavisinde kullanılabilecek iyi bir alternatif olan aromaterapi kullanımına değinmek istiyorum.
Dünya genelinde yaygın olarak görülen nörolojik bir hastalık olan migren, genellikle başın bir tarafında yoğun, zonklayıcı bir ağrı ile karakterizedir.
Migren, genellikle ergenlik döneminde ve yaygın olarak 20-50 yaşları arasında rastlanan yaşam kalitesini etkileyen önemli bir sağlık problemidir. Kadınlarda, hormonal faktörler nedeniyle migren daha yaygındır ve erkeklere kıyasla yaklaşık üç kat daha fazla rastlanmaktadır.
Son yıllarda migren insidansı dünya genelinde artan bir trend göstermektedir. Bu nedenle migren önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır.
1990 yılında dünya genelinde migren insidansı yaklaşık 62.6 milyon olarak görülürken, 2019 yılında bu rakam 87.6 milyona yükselmiştir.
2021 yılına kadar yapılan çalışmalar, migren vakalarında artış oranının %48 olduğunu göstermektedir.
Özellikle kadınlarda doğurganlık çağında, migren yaşam kalitesini düşüren, verimliliği azaltan önemli bir problemdir...
Türk Nöroloji Derneği tarafından yapılan araştırmalar, Türkiye'de migren prevalansının dünya ortalamasına yakın olduğunu ve bu durumun sağlık sistemi üzerindeki yükünü artırdığını ortaya koymaktadır.
Migren Şikayetleri Nelerdir?
Migren şikayetleri arasında mide bulantısı, kusma, ışığa ve sese duyarlılık yer alır. Migren atağı birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilir ve ağrı, günlük aktiviteleri ciddi şekilde etkileyebilir. Bu durum yaşam kalitesini etkilediği gibi iş yaşamında da verimliliği ciddi şekilde etkilemektedir.
Migren tipleri:
Birçok farklı migren tipi olmakla birlikte en sık karşılaşılan migren tipleri:
Auralı Migren:
Auralı migren, baş ağrısı başlamadan önce veya sırasında görsel, duysal veya motor belirtilerin yaşandığı migren türüdür.
Auralı migrende görme alanında ışık çakmaları, zigzag çizgiler veya geçici görme kaybı gibi belirtiler olabilir. Ayrıca, konuşma bozuklukları veya vücudun bir tarafında uyuşma da görülebilir. Auralar genellikle 20-60 dakika sürer.
Aurasız Migren:
Aurasız migren, en yaygın migren türüdür ve auraya benzer ön belirtiler olmadan ortaya çıkar. Genellikle tek taraflı ve zonklayıcı baş ağrısı ile karakterizedir. Baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, ışığa ve sese duyarlılık gibi belirtilerle birlikte olabilir. Aurasız migren, 4 saatten 72 saate kadar sürebilir.
Kronik Migren:
Kronik migren, ayda 15 veya daha fazla gün boyunca migren belirtileri yaşayan kişilerde görülür. Bu günlerin en az 8'inde migren özellikleri taşıyan baş ağrısı olmalıdır. Kronik migren, hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir ve sürekli tedavi gerektirebilir.
Menstrüel Migren:
Menstrüel migren, kadınlarda adet döngüsü ile ilişkilidir. Adet döneminden birkaç gün önce veya adet sırasında migren atağı yaşanabilir. Bu tür migrenin hormon seviyelerindeki değişikliklerle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.
Migreni Tetikleyen Etkenler/Durumlar:
Migreni tetikleyebilecek birçok faktör vardır. Bunlar arasında en belirgin olanlar:
Stres: Günlük hayatın stresi, iş veya kişisel yaşam kaynaklı olabilir.
Uyku Düzeni: Az veya fazla uyumak, düzensiz uyku saatleri migreni tetikleyebilir.
Hormonal Değişiklikler: Özellikle kadınlarda adet dönemi, hamilelik veya menopoz gibi hormonal değişimler migren tetikleyici faktörlerdir.
Beslenme: Bazı yiyecekler ve içecekler (çikolata, alkol, kafein, işlenmiş etler) migreni arttırabilecek faktörlerdir.
Çevresel Faktörler: Parlak ışıklar, yüksek sesler veya güçlü kokular migreni tetikleyebilir.
Migren Tedavisinde Alternatif Destek Tedaviler:
Yoğun ve sık tekrar eden baş ağrılarıyla karakterize edilen bir nörolojik bozukluk olan migren tedavisi kişiye göre değişebilen baş edilmesi zor bir ağrı türüdür.
Migren tedavisinde konvansiyonel kullanılan ilaçlar dışında, yaşam tarzı değişiklikleri ve diyet önerileri bulunur, ayrıca migren tedavisinde tamamlayıcı ve alternatif yöntemler de giderek daha fazla tavsiye edilmektedir.
Migren tedavisinde kullanılan çeşitli alternatif yöntemler, hastalar için etkili olabilir. Bu yöntemler, hem akut migren ataklarını yönetmek hem de migren ataklarının sıklığını ve şiddetini azaltmak amacıyla kullanılabilir.
Amerikan Migren Derneği, günlük dozu 400 ile 500 mg arasında değişen magnezyumun migreni önlemede etkili olabileceğini belirtmektedir. Menstrüel migren ve auralı migren tedavisinde magnezyum özellikle etkili olmaktadır.
Araştırmalar, migrenli bireylerde magnezyum seviyelerinin düşük olabileceğini göstermekte ve migren ataklarını magnezyum eksikliği ile ilişkilendirmektedir.
Akupunktur, vücuttaki belirli noktalara ince iğnelerin yerleştirilmesi yoluyla uygulanan bir tedavi yöntemidir. Akupressür ise bu noktaların masajla uyarılmasıdır. Akupressür-Çin’de binlerce yıldır uygulanan bir tedavi yöntemidir. Genel olarak belirli noktalara ovma yoluyla bölgede toplanan enerji yoğunluğunun dağıtılmasıdır.
Her iki yöntem de kan akışını artırabilir, endorfin seviyelerini değiştirebilir ve ağrı ile stresi azaltabilir.
Yeşil ışık terapisi, migren ataklarının şiddetini azaltmada etkili olabilir. Araştırmalar, yeşil ışığın diğer renklerden daha az ağrı tetiklediğini ve bazı bireylerde migren ağrısını azalttığını göstermektedir.
Aerobik egzersiz, genel sağlık üzerinde çoklu faydalar sağlar ve migren sıklığını azaltabilir. Yürüyüş, koşu, bisiklete binme gibi egzersizler, düzenli yapıldığında migren ataklarının sıklığını ve şiddetini azaltabilir.
Biyofeedback, kalp hızı, kan basıncı ve kas gerginliği gibi vücut fonksiyonlarını izlemek için elektriksel sensörler kullanır. Gevşeme teknikleri ile birlikte kullanıldığında, stresin migren tetikleyici etkilerini azaltabilir.
Aromaterapi:
Aromaterapi ve uçucu yağlar, migren tedavisinde potansiyel faydaları nedeniyle bu alanda dikkat çeken yaklaşımlardan biridir.
Aromaterapi, bitkilerden elde edilen uçucu yağların terapötik olarak kullanımıdır.
Uçucu yağlar, bitkilerin çiçek, yaprak, kabuk, kök veya diğer kısımlarından elde edilen konsantre aromatik kimyasal bileşimlerdir.
Migren Tedavisinde Aromaterapi:
Aromaterapinin yararları ile ilgili çoğu araştırmaya baktığımızda, aromaterapinin depresyon, anksiyete, kas gerginliği, uyku bozukluğu, mide bulantısı ve ağrıyı yönetmek için kullanımına odaklandığını görmekteyiz. Son yıllarda ise özellikle COVİD sürecinde antiviral etkileri ile gündeme gelen aromaterapi, tedavide bütüncül yaklaşımın bir parçası olarak ortaya çıkmaktadır.
Ağrı üzerine olan çalışmalar, aromaterapinin olfaktör stimülasyonunun, ağrıda azalmaya ve ayrıca nabız, kan basıncı, cilt ısısı ve beyin aktivitesi gibi fizyolojik parametrelerin değişmesine neden olabildiğini göstermektedir.
Son zamanlarda aromaterapi, ağrı yönetimine yönelik entegre, multidisipliner bir yaklaşımın parçası olarak ortaya çıkmaktadır.
Aromaterapinin, dokunma ve koku alma etkileri yoluyla parasempatik yanıtı arttırarak, ağrı algısını değiştirdiği ve derin gevşemeyi teşvik ettiği görülmektedir.
Araştırmalar, çeşitli zihinsel, çevresel ve genetik faktörlerin migreni etkileyebileceğini veya tetikleyebileceğini göstermektedir.
Örneğin; Çin'de artan yoğunlukta, stresli çalışma ve yaşamın, migren prevalans oranının 2020 yılında %9.3'e ulaşmasına neden olmuştur. Migren hastaları birçok sosyal, fiziksel ve psikolojik sorunlar yaşamakta ve bu durum yaşam kalitesini ciddi şekilde etkilemektedir.
Aromateapi, migren tedavisinde; ilaç tedavisi yanında masaj veya inhalasyon şeklinde uygulanabilecek bir destek tedavi yöntemidir.
Migrenin karmaşık patogenezi, hastaların ilaçlara yanıt verme kapasitesinde sınırlamalara yol açmaktadır. Bu nedenle, migren semptomlarını hafifletmek için aromaterapi gibi destek tedaviler hastanın konforunu arttırabilir ve rahatlama sağlayabilir.
Kokular ve beyin arasındaki ilişki karmaşıktır. "Migreni olan bazı insanlar için güçlü kokular aslında bir atak oluşmasını tetikleyebilir, bu nedenle uçucu yağlar veya kokular çok dikkatli kullanılmalıdır," Hasta, eğer bir migren atağı veya baş ağrısının ortasında ise, genellikle sakinleştirici bulunan kokular bile çok güçlü olduğunda rahatsız edici olabilir. Eğer migren için bir karışım hazırlanacak ise kullanılan uçucu yağlar normalde günlük kullanım için hazırlanacak olan miktarlardan daha çok seyreltme gerektirebilir.
"Klasik olarak, migreni düşündüğümüzde, migren atakları genellikle stres, yeterince uyumama veya parlak ışık veya sesler gibi güçlü çevresel uyarıcılar tarafından tetiklenir,"
Migreni önlemek için, bu tür uyaranları en aza indirmek önemlidir.
Stres, anksiyete ve gerginlik genel olarak baş ağrılarının büyük tetikleyicileri olduğundan, stres ve anksiyeteyi azaltan şeyler aynı zamanda potansiyel olarak baş ağrılarını da azaltabilir.
Aromaterapi; migren tedavisinde destek tedavi olarak, ağrıyı hafifletmek, migren ataklarını önlemek, stresi azaltmak ve genel rahatlama sağlamak amacıyla kullanılabilir.
Stres ve anksiyetenin azalması migrenin tetiklenmesini önleyebilir. Aromaterapi, tamamlayıcı bir tedavi olarak kabul edilir ve diğer migren tedavi yöntemleri ile birlikte kullanılabilir.
Fakat her bireyin migren deneyimi farklı olduğundan, uçucu yağların kullanımı kişiselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirmektedir.
Hangi Uçucu Yağlar Migren Tedavisinde Kullanılır?
Lavanta uçucu yağı- Lavandula angustifolia
Hafifçe tatlı kokulu lavanta uçucu yağı aromatik dünyanın baş oyuncusudur. Etki spektrumu , düşük yan etki insidansı ile geniş bir kullanım alanına sahiptir. Migren tipi ve gerginliğe bağlı baş ağrılarında ilk sıralarda önerilen uçucu yağlardandır.
İnhalasyon olarak kullanıldığında rahatlatıcı ve ağrı hafifletici etkisi bulunmaktadır. Ayrıca ağrı nedeninin altında yatan stress ve anksiyete gibi sorunların da azalmasını sağlayarak ağrı kontrolünde destek sağlamaktadır.
Lavanta uçucu yağı inhalasyon yolu ile kullanılabildiği gibi hızlı etki istendiği durumlarda bir iki damla dilue edilmeden direkt boyun ve alın bölgesine masaj yapılarak da uygulanabilir.
Lavanta yağı, merkezi sinir sistemi üzerinde yatıştırıcı etkiler gösterir. İçeriğinde bulunan linalool ve linalil asetat gibi bileşenler, GABA (gamma-aminobutirik asit) reseptörlerine bağlanarak sedatif etkiler yaratır ve sinir hücrelerinin aşırı uyarılmasını engeller. Bu durum rahatlama, anksiyete azalması ve uyku düzeninin iyileştirilmesine yardımcı olur.
Yapılan çalışmalar, Lavandula angustifolia uçucu yağının migren atağı başlangıcında 15 dakika boyunca inhale edilerek kullanımının migren ağrısını %50 oranında azalttığını göstermektedir.
Lavanta Uçucu Yağı- Lavandula angustifolia Migren ve Baş Ağrısı Üzerine Bilimsel Bilgiler ve Etki Mekanizmaları:
Lavanta uçucu yağının, anksiyete ve stres için faydalarının yanı sıra migrenin şiddetini ve sıklığını azaltmada yararlarını gösteren araştırmalar bulunmaktadır.
Çalışmalar, tanı konmuş migreni olan kişilerin, baş ağrısı yaşadıkları sırada 15 dakika boyunca lavanta uçucu yağı kokusunu solumalarının, lavanta solumayan kontrol grubundaki kişilere göre, baş ağrısı şiddetinde büyük bir azalma yaşadıklarını göstermektedir.
Nörolojik Rahatlama:
Kortikal Yayılma Depresyonunun (CSD) Engellenmesi: Lavanta yağı, migren aurasının altında yatan mekanizma olarak düşünülen nöronal ve glial depolarizasyon dalgası olan kortikal yayılımı engellemekte etkili olduğu gösterilmiştir. Bu inhibisyon, migren reaksiyon zincirinin başlamasını önlemeye yardımcı olabilir.
Serotonin Düzenlemesi: Lavanta, beyindeki ağrı yollarında kritik bir rol oynayan serotonin seviyelerini etkileyebilir. Bu seviyeleri modüle etmek, migren semptomlarını ve sıklığını hafifletmeye yardımcı olur.
Analjezik ve Anti-enflamatuvar Özellikler:
Enflamasyon Azaltılması: Lavanta yağı, baş ağrıları ve migrenlerle ilişkili enflamasyonu azaltmaya yardımcı olabilecek anti-enflamatuvar özelliklere sahiptir.
Ağrı Kesici: Lavanta yağı, sedatif özellikleri aracılığıyla ağrı algısını azaltarak doğal bir ağrı kesici olarak işlev görebilir ve ağrı hissi ile ilgili nörotransmitter reseptörlerle etkileşime girebilir.
Anksiyolitik Etkiler:
Stres ve Anksiyete Azaltma: Lavanta yağı, migren ve baş ağrıları için yaygın tetikleyiciler olan anksiyete ve stresi azaltan bir anksiyolitik ajandır. Merkezi sinir sistemini sakinleştirici olarak hareket eder.
Nane Yağı- Mentha piperita :
Soğutucu ve ağrı giderici etkileri yanında enflamasyon giderici etkisi bulunmaktadır.
Deriye uygulandığında düz kas kasılmasına ve serinlik, ferahlık hissetmeye neden olur. Hafif lokal anestezik etkilidir, ağrının azalmasına yardımcı olur. Burundaki cold reseptörleri uyararak rahat nefes almayı sağlar.
Nane yağındaki mentol, soğutucu ve analjezik etkiler sağlar. Mentol, cilt ve mukozalardaki TRPM8 reseptörlerini aktive ederek soğutma hissi yaratır ve ağrı hissini azaltır.
Mentolün anti-enflamatuvar özellikleri, ağrının ve enflamasyonun azalmasına yardımcı olur.
Nane yağı, başta migren ve baş ağrıları olmak üzere potansiyel terapötik etkileri için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Nane yağının gerginlik tipi baş ağrılarını iyileştirdiği gösterilmiştir. Akut baş ağrıları için kabul edilen bir tedavi olarak kabul edilmiştir.
Nane uçucu yağı aynı zamanda anksiyeteyi azaltmak için de kullanılır; sedasyona uğratmadan sinir sistemini yatıştırıcı etki gösterir.
Yapılan çalışmalarda, nane yağının şakaklara uygulanmasının baş ağrısını önemli ölçüde azalttığı ve /veya ağrıyı hafifletmede etkili olduğunu göstermektedir.
Kombine Uçucu Yağlar ile 2010 yılında yapılan bir çalışmada, lavanta, nane ve biberiye yağlarının kombinasyonunun migren tedavisinde etkili olduğu bulunmuştur. Bu kombinasyon, ağrı süresini ve şiddetini azaltmada tek başına kullanılan yağlara göre daha etkili olduğunu göstermektedir.
Nane Uçucu Yağı- Mentha piperita Migren ve Baş Ağrısı Üzerine Bilimsel Bilgiler ve Etki Mekanizmaları :
Analjezik ve Anti-enflamatuvar Özellikler:
Enflamasyon Azaltılması: Lavanta yağı, baş ağrıları ve migrenlerle ilişkili enflamasyonu azaltmaya yardımcı olabilecek anti-enflamatuvar özelliklere sahiptir.
Ağrı Kesici: Lavanta yağı, sedatif özellikleri aracılığıyla ağrı algısını azaltarak doğal bir ağrı kesici olarak işlev görebilir ve ağrı hissi ile ilgili nörotransmitter reseptörlerle etkileşime girebilir.
Anksiyolitik Etkiler:
Stres ve Anksiyete Azaltma: Lavanta yağı, migren ve baş ağrıları için yaygın tetikleyiciler olan anksiyete ve stresi azaltan bir anksiyolitik ajandır. Merkezi sinir sistemini sakinleştirici olarak hareket eder.
Nane Yağı- Mentha piperita :
Soğutucu ve ağrı giderici etkileri yanında enflamasyon giderici etkisi bulunmaktadır.
Deriye uygulandığında düz kas kasılmasına ve serinlik, ferahlık hissetmeye neden olur. Hafif lokal anestezik etkilidir, ağrının azalmasına yardımcı olur. Burundaki cold reseptörleri uyararak rahat nefes almayı sağlar.
Nane yağındaki mentol, soğutucu ve analjezik etkiler sağlar. Mentol, cilt ve mukozalardaki TRPM8 reseptörlerini aktive ederek soğutma hissi yaratır ve ağrı hissini azaltır.
Mentolün anti-enflamatuvar özellikleri, ağrının ve enflamasyonun azalmasına yardımcı olur.
Nane yağı, başta migren ve baş ağrıları olmak üzere potansiyel terapötik etkileri için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Nane yağının gerginlik tipi baş ağrılarını iyileştirdiği gösterilmiştir. Akut baş ağrıları için kabul edilen bir tedavi olarak kabul edilmiştir.
Nane uçucu yağı aynı zamanda anksiyeteyi azaltmak için de kullanılır; sedasyona uğratmadan sinir sistemini yatıştırıcı etki gösterir.
Yapılan çalışmalarda, nane yağının şakaklara uygulanmasının baş ağrısını önemli ölçüde azalttığı ve /veya ağrıyı hafifletmede etkili olduğunu göstermektedir.
Kombine Uçucu Yağlar ile 2010 yılında yapılan bir çalışmada, lavanta, nane ve biberiye yağlarının kombinasyonunun migren tedavisinde etkili olduğu bulunmuştur. Bu kombinasyon, ağrı süresini ve şiddetini azaltmada tek başına kullanılan yağlara göre daha etkili olduğunu göstermektedir.
Nane Uçucu Yağı- Mentha piperita Migren ve Baş Ağrısı Üzerine Bilimsel Bilgiler ve Etki Mekanizmaları :
Nane yağı, mentol içerir. Mentolün baş ağrısı ve migren tedavisinde birkaç mekanizma aracılığıyla yardımcı olduğu düşünülmektedir:
Vazodilasyon: Mentol, geçici bir serinlik hissiyatı ardından damar genişlemesine (vazodilasyon) neden olabilir, bu da baş ağrısı ağrısının hafiflemesine yardımcı olabilir.
Ağrı Sinyallerini Engelleme: Mentol, ağrı yollarında yer alan bazı reseptörleri inhibe ederek ağrı algısının azalmasına yardımcı olabilir.
Kas Gevşetme: Baş ve boyun bölgesindeki kas kasılmalarını gevşetmeye yardımcı olabilir ve baş ağrısına neden olan gerilimin hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Nane yağının baş ağrısı tedavisindeki etkinliği birçok çalışmada araştırılmıştır:
Topikal Uygulama: "Cephalalgia" dergisinde yayınlanan bir çalışma, nane yağının topikal olarak alına ve şakaklara uygulanmasının gerilim tipi baş ağrılarını etkili bir şekilde hafifletebildiğini göstermiştir. Çalışmada nane yağı kullanan katılımcılar, baş ağrısı şiddetini sadece 15 dakika sonra önemli ölçüde hafifletmiş olduklarını belirtmiştir.Bu etkiler en az bir saat sürmüştür.
Standart İlaçlarla Karşılaştırmalar: Bazı çalışmalar, nane yağının etkilerini asetaminofen (parasetamol) gibi standart ağrı kesicilerle karşılaştırmış ve gerilim baş ağrıları için eşit derecede etkili olduğu bulmuştur.
Kullanım Önerileri
Nane yağı genellikle baş ağrısını hafifletmek için topikal olarak kullanılır:
Cilt tahrişini önlemek için uygulamadan önce bir taşıyıcı yağ (Hindistan cevizi yağı, badem yağı, sarı kantaron gibi) ile seyreltilmelidir.
Uygulama: Seyreltilmiş nane yağını alına, şakaklara ve boyun arkasına küçük bir miktar uygulanmalıdır. Gözlerle temasından kaçınılmalıdır.
Doz: Gerektiğinde her birkaç saatte bir yeniden uygulanabilir.
Devamı yakında...
Uzm.Ecz. Sevil Ağalar Altınel
www.nature&nurture.com
Referanslar :
16- Yuan R, Zhang D, Yang J, Wu Z, Luo C, Han L, et al. Review of aromatherapy essential oils and their mechanism of action against migraines. J Ethnopharmacol. 2021;265:113326. [PubMed] [Google Scholar]
