Yrd.Doç.Dr.Murat DOĞAN
Guatr ve Zeka İlişkisinde İyot Eksikliği’nin Önemi
Guatr ve Zeka ilişkisinde olan İyot eksikliği hastalıkları, dünya da 2 milyar insanı etkilediği bilinen global bir sağlık sorunudur(1).İyot eksikliği önlenebilir zekâ geriliğinin en sık nedenidir(7). İyot eksikliği her yaşta bireyi etkilemekte ve guatr ile karşımıza çıkmaktadır(2).
İyot eksikliği hastalıklarının en yoğun görüldüğü yerler özellikle yılın uzun döneminde karlarla kaplı dağlık yöreler ile kıtaların denize uzak santral bölgeleridir. Himalayalar, And Dağları ve Afrika’nın iç kısımlarında ağır iyot eksikliği önemli toplumsal sorun oluşturmaktadır(3). İyotlu tuz kullanımı eksikliği önlemektedir(5). Himalaya tuzu iyot ile zenginleştirilmediği sürece diğer tuzlardan bir farkı yoktur.
Guatr ve iyot eksikliði tüm dünyada olduğu gibi ülkemizin bazı bölgeleri için de oldukça önemli bir sağlık sorunudur. En önemli iyot kaynağı okyanus ve denizlerdir. Deniz bitkileri ve hayvanları iyodu sudan konsantre edebildikleri için en zengin iyot kaynağını oluştururlar. Sağlıklı bir erişkinin vücudunda, % 70-80’i tiroide ait olmak üzere 15-20 mg iyot bulunur(1).
Çocukluk çağında iyot eksikliğinin en yaygın bulgusu guatrdır. İyot eksikliği ile zihinsel ve psikomotor gerilikler arasında ilişki olduğu bilinmektedir.
Guatrlı çocuklarda zihinsel performans ve zeka; kontrol grubunda yer alan normal çocuklara göre daha düşük bulunmuştur. Ayrıca iyot tiroid hormonları üzerinden boy uzaması yani büyüme üzerine de etki eder. Bu etki tiroid hormonunun büyüme hormonu sekresyonunu uyarması ve growth hormon reseptör etkinliğini arttırmasıyla gerçekleşmektedir.
Okul çocuklarında iyot desteğinin büyümeyi olumlu yönde etkilediği gösterilmiştir.
İyot desteği aynı zamanda kan lipit düzeylerine ve insülin direnci azalmasına da katkı sağlar.
Ankara bölgesinde yapılan bir çalışmada , iyot eksikliðine bağlı olarak önemli oranda guatr bulunmuş, bilimsel fonksiyonların bundan olumsuz yönde etkilendiği saptanmıştır. Özellikle yenidoğan döneminden itibaren iyot eksikliğine maruz kalan çocuklarda norölojik anormalliklerin oranının arttığı ve toplam zeka bölümünün düştüğü yapılan çalışmalarla gösterilmiştir (8,9,10,11).
İyot eksikliğinin kontrol edilmesinde en etkili yol tuzun iyotlanmasıdır.AWHO/UNICEF/ICCIDD 1 kg tuza 20-40 mg iyot eklenmesini önermektedir(13,5).Aynı zamanda mineral desteği olarakta gıda takviyelerinde çocuklara verilebilmektedir (Örneğin Argivit her 5 ml de 70 mikrogram iyot desteği sağlar)
Günlük iyot gereksinimi yaşa, fizyolojik gereksinime ve bazı hastalıklara göre farklılık gösterir.
Erişkinlerde en az 1µg/kg/gün iyot alınması gerekirken, yenidoğanda gereksinim daha fazladır (13). Günlük alınması gerekli iyot miktarı Food and Nutrition Board tarafından 6 aydan küçüklerde 40 µg, 6-12 ay arası 50 µg, 1-10 yaş arası 70-120 µg, adölesan ve erişkinlerde 150 µg, gebelerde 175 µg, emziren annelerde 200 µg olarak belirlenmiştir(3) . Dünya sağlık örgütü önerilerine göre ise günlük iyot alımı 0-5 yaş aralığında 90 mikrogram , 6-12 yaş için 120 mikrogram, >12 çocuk ve erişkinde 150 mikrogram ,gebelik ve emzirme dönemlerinde 250 mikrogram olmalıdır.
Özellikle gebeliğin erken dönemlerinde annenin iyot eksikliği bebekte geri dönüşümsüz nörolojik bozukluklara neden olmaktadır(4,,7,12).
Son yıllarda yapılan çalışmalarda değişik yaş grupları için diyetle alınması önerilen iyot miktarları ve alınabilecek en yüksek değerler tablo 1'de gösterilmiştir.
İdrar iyot düzeyi o bölgedeki iyot durumunu yansıtan önemli bir kriterdir. Okul çocuklarında spot idrarda iyot ölçümünde; 10µg/dl'nin altındaki değerler iyot alımında yetersizliğin göstergesidir. Yenidoğan bebeklerde 5. günden itibaren idrar iyodu ölçülebilir ve 5µg/dl'nin üzerindeki değerler normaldir (6) .
İyot eksikliği nedeni ile mental olarak yavaş olan, dinç olmayan ve eğitimi zor olan bireylerin üretimi de az olur (14) .
Pişirme sırasında katılan iyotlu tuzun iyot içeriği %50 azalır. Bu nedenle yemeklere tuzun piştikten sonra katılması önerilir. Özellikle hafif-orta iyot yetmezliği bölgelerinde iyotlu tuz kullanımının, iyot eksikliğini gidermede ve guatr prevalansını azaltmada etkili olduğu görülmüştür(5,15) .
Yaş Diyetle alınan iyot (µg/kg/gün)
Önerilen Üst sınır
Prematüre 30 100
0–6 ay 15 150
7–12 ay 7 140
1–10 yaş 3 50
Erişkin 2 30
Tablo 1: Yaşa göre alınması önerilen iyot miktarları ve alınabilecek en yüksek değerler(6)
Referanslar
1. Zimmermann MB. Iodine deficiency. Endocr Rev 2009; 30: 376-408.
2.Saka N. Türkiye’de iyot eksikliği. 22. Pediatri Günleri, 2000’li Yıllarda Çocuk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul 2000: 38-40.
3. Günöz H. İyot eksikliği ve önemi. 22. Pediatri Günleri, 2000’li Yıllarda Çocuk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul 2000: 35-37.
4.Zimmermann MB. Iodine deficiency in pregnancy and the effects of maternal iodine supplementation on the offspring: a review. Am J Clin Nutr 2009; 89: 668S-672S.
5. Wu T, Liu GJ, Li P, Clar C. Iodised salt preventing iodine deficiency disorders .
http://www.thecochranelibrary.com
6.Cantürk G, Nuhoğlu A. Çocukluk Çağı ve Tiroit: Tiroit Hastalıkları ve Cerrahisi Ed: İşgör A. İstanbul, Avrupa Tıp Kitapçılık, s. 489-506, 2000
7.De Lange FM. Ermans AM. Iodine Deficiency In: The Thyroid. 7th Ed: Braverman LE, Utiger RD, Philadelphia, Lippincott-Raven, pp: 296-315, 1996.
8.Clar C, Angermayr L. Iodine supplementation for preventing iodine deficiency disorders in children.
http://www.thecochranelibrary.com
9.Ibrahim MDH, Sinn JKH, McGuire W. Iodine supplementation fort he preventation of mortality and adverse neurodevelopmental outcomes in preterm infans. http://www.thecochranelibrary.com
10.Zimmermann MB. Iodine requirements and the risks and benefits of correcting iodine deficiency in populations. J Trace Elem Med Biol 2008; 22: 81-92.
11.Zimmermann MB. Assessing iodine status and monitoring progress of iodized salt programs. J Nutr 2004;134: 1673-1677.
12.Zimmermann MB. The impact of iodized salt or iodine supplements on iodine status during pregnancy, lactation and infancy. Public Health Nutr 2007; 10: 1584-1595.
13. Fisher DA. Physiological Variations In Thyroid Hormone Physiological And Pathophysiological Considerations. Clin Chem 42(1): 135, 1996.
14. Şimşek E, Yordam N. İyot Eksikliği, İyot Eksikliğine Bağlı Hastalıklar ve Profilaksinin Önemi. Katkı Pediatri Dergisi 16(3) 447, 1995.
15.Aghini Lombardi F, Pinchera A, Antonangeli L, et al. Iodized Salt Prophylaxis of Endemic Goiter: An Experience In Toscana. Acta endocrinol (denmark) 129:497, 1993.
