MİTOKONDRİYAL HASTALIKLARDA KULLANILABİLECEK GIDA TAKVİYELERİ
(orphan disease)
Ecz. Şeyma ŞAHİN
Bölüm 1
Yazar notu: Bu yazı, yazılarımı takip eden özel bir kişi için hazırlanmıştır.
Çin mitolojisine göre başlangıçta evren bir yumurtanın içindeydi. Her yer karanlıklar içindeyken ilk olarak Pengu (Pan Ku) oluştu. Pengu yumurtanın kabuğunu kırarak dünyayı on sekiz bin yılda düzene soktu. Yumurtanın üst kısmı yükselip gökyüzünü Yang’ı meydana getirdi. Alt kısmı ise çökerek yeri Yin’i oluşturdu. Yin dişi, Yang ise erkekti. Birbirlerini tamamladılar.
Yin ve Yang enerjileri sürekli birlikte dans ederler ve böylece kozmik dengenin uyumunu yaratırlar. Yin, soğuk, karanlık ve atıldır. Yang, sıcak, aydınlık ve hayat doludur.
Nasıl Yin ve Yang dengesi bozulunca nasıl enerji akışı değiştiği için düzen bozuluyor ise bizzat insan vücudundaki enerji akışı da bozulunca herşey değişiyordu. Hastalıklar baş göstermeye başlıyordu ve ilk etkilenen yer hücre olduğu gibi ilk etkilenen organel de mitokondri oluyordu.
Hücre içerisindeki miktarı, şekil ve büyüklüğü hücrenin enerji ihtiyacı ile doğru orantılıdır ve hücreden hücreye değişir. Sayı birkaç yüzden birkaç bine çıkabilir. Kendine ait DNA’ sı vardır.
Mitokondriyal DNA sadece anneden gelir. Haziran 2016’da Science dergisinde yayımlanmış sonuçlar, babadan gelen mitokondride, spermin yumurta ile birleşiminde aktive olan ve kendini içten yok eden mekanizmanın olduğunu ortaya çıkarmıştır. Anne mirası, insanların mitokondriyal DNA’sını kendisinden aldığı kadın olan Mitokondriyal Havva’nın olduğu fikrine sebebiyet vermiştir.
Simbiyozis mitokondri oluşumunda yine karşımıza çıkmaktadır.
İç zar+ dış zar+membran arası boşluk+matriks=mitokondrion (anaerobik ökaryotik hücre)
Mitokondrion+ oksidatif fosforilasyon yeteneğine sahip bakteri= mitokondri
a. Mitokondriyal füzyon= 2 membran kaynaşması
b. Mitokondriyal fragmentasyon= bölünme
c. Mitofaji= Hasarı giderilmemiş mitokondrinin seçici olarak imha edilmesi
Mitotik hücrelerde kanser oluşumuna neden olan bu 3 mekanizma post mitotik hücrelerde nörodejeneratif hastalıklara sebep olur.
Mitokondrilerin vücutta işlevlerinden bazıları;
a. Enerji metabolizması
b. Fe-S biyogenezisi
c. Apoptozis regülasyonu
d. Kalsiyum homeostazı
Enerji oluşturma 5 kompleksten sonra meydana gelir.
a. Kompleks I: En geniş solunum zinciri komplesidir.
Enzim: NADH- CoQ redüktaz
Ana subünit: flavoprotein+ Fe-S proteinleri
NADH’ tan ubikinona elekton transferinden sorumludur.
b. Kompleks II: FADH2 den ubikinona elektron tansferinden sorumludur.
Enzim: süksinat CoQ redüktaz
c. Kompleks III: Ubikinolden sitokrom C’ ye elektron transferinden sorumludur.
Enzim: CoQ- sitokrom C redüktaz
d. Kompleks IV: Sitokrom A’ ya aktarım
Enzim: Sitokrom C oksidaz
e. Kompleks V: ATP oluşumu!!!
Enzim: ATP sentaz (150 mV luk elektrokimyasal enerji oluşumu)
Mitokondriyal rahatsızlıklar;
v KEARNS-SAYRE
v MELAS (Mitokondrial Ensefalopati, Laktik asidoz, inme benzeri episodlar)
v PEARSON
v MERRF (Miyoklonik Epilepsi, Ragged-Red Fibers)
v NARP (Nöropati, Ataksi, Retinitis Pigmentosa)
v Leigh sendromu
v MNGIE
v LHON
v Alexander hastalığı
v Menkes hastalığı
v Alpers hastalığı
v Barth sendromu
v Luft hastalığı
v Costeff sendromu
v Mitokondriyal zincir anomalileri
a. Kompleks I eksikliği
b. Kompleks II eksikliği
c. Kompleks III eksikliği
d. Kompleks IV eksikliği
e. Kompleks V eksikliği
v Karnitin eksikliği
v Familyan rekürren rabdomiyoliz
v Friedreich ataksi
v Spastik paraparezi
Hemen hemen hepsinin patogenezinde görme bozuklukları, ensefalopati, kardiyomiyopati, kan protrombin düzeylerinde anormalite, duygu durum bozuklukları, çoklu organ yetmezlikleri görülmektedir. Yaklaşık 10.000 kişiyi etkilediği düşünülen hastalıklar orphan disease olarak geçmektedir.
Mitokondriyal bozukluklara ilişkin hastalıklar sadece bu ismi bilinmeyen orphan disease olarak geçen hastalıklar değildir. Aynı zamanda Parkinson, Alzheimer, otizm v.b. bilinen hastalıklar da günümüzde mitokondriyal işlev bozukluğu ile ilişkilendirilmektedir.
Tedavi:
· Semptomatik ilaçlar
1. Spesifik ilaçlar
Antiepileptik, Antispasmodik, Analjezik, hematopetik faktörler, demir takviyesi
2. Non Spesifik ilaçlar
a. Antioksidanlar
b. Laktat düşürücüler (dikloroasetat, bikarbonat)
c. Elektron verici ve alıcıları( B2, süksinat, kinon)
d. Alternatif enerji kaynakları( kreatin)
e. Kofaktörler( l-karnitin, l-arjinin, B1, folik asit v.b.)
f. Kesinlikle uzak durulacak ilaçlar
· Diyet
· Fizyoterapi
· Ameliyat
· Hemodiyaliz
· Hücre sübstitüsyonu
· Stem hücre teknolojisi
· Gen terapi
· Germline terapi
Bu yazıda mitokondriyal rahatsızlıklarda kullanılabilecek gıda takviyelerine beraber bakacağız.
L-KARNİTİN
· Endojen bir aminoasit olup yağ asitlerini mitokondriyal membrana taşır. (Beta oksidasyon ve ATP üretimi için gereklidir.) Oksidatif hasarlara kaşı hücreyi korur.
· Nörodejeneratif hastalıklara karşı korur.
· Asetil L- karnitin ve diğer karnitin esterlerinden üretilir. Metiyonin ve proteine bağlı kısmı karaciğer ve böbrekte karnitine dönüşür. Vücuttaki toplam oranının %25 ‘ i vücut tarafından yapılır.
· Kırmızı et ve süt en fazla bulunduğu besinlerdir. %99 u intraselüler olarak hücrelerde yer almaktadır.
Karaciğer…………………………… 800-1500 mmolkg
İskelet kası……………………………… 2-3 m molkg
Dolaşım (%0.5 civarında)…….. 40-60 mikromolL
· Serbest karnitin ya da açil karnitin olarak idrar ile beraber atılır.
· Propiyonik L- karnitin mitokondriyal fonksiyonlarda aktif formdur ve endotelyal NOS, ksantin oksidaz üzerine etkinliği vardır.
L-ARJİNİN
· Nitrik oksit prekürsörüdür.
· MELAS görülen hastalarda endotelyal fonksiyonları arttırmıştır.
· Pulmoner hipertansiyonu düşürmüştür.
· Ayrıca SLE hastalarının tedavisinde olumlu sonuçları vardır.
KOENZİM Q 10:
· Laktat ve kreatin kinaz seviyelerini normalize eder.
· Kompleks I ve II de ağırlıklı rol oynayıp III e elektron taşır.
· Antioksidan etkinliği vardır.
· İdebenon CoQ 10 analogudur. Kompleks I bozukluklarında tercih sebebidir. Mitokondriyal optik nöropatide etkinliği daha iyidir.
· De novo primidin biyosentezinde enzim kofaktörüdür. ( dihidroorotat dehidrogenaz)
· Vücuttaki miktarı mononükleer hücrelerden ölçülebilir.
· PDDS1, PDDS2 (izopren halka oluşumunu sağlayıcı) ve ADCK3 (CABC1) (ubikinon sentezi) genlerinde mutasyon olan kişilerde CoQ 10 eksikliği ya da izopren halka oluşum bozukluğu görülmüştür.
· UbiQ gel Amerika’ da FDA onaylı orphan drug’ dır.
Vitaminler ile devam edecek…
