Hukukçu Eczacılar Derneği Başkanı Ecz. İbrahim Ankara
TAKVİYE EDİCİ GIDALARDA SAĞLIK BEYANI HAKKINDA YÖNETMELİK/KILAVUZ NE GETİRİYOR?
Avrupa Birliği uyum yasaları çerçevesinde mevzuatımıza derc edilen takviye edici gıda düzenlemeleri kapsamında ülkemizde bu ürün sınıfı ile ilgili reklam yasağı uygulanmamaktadır. Bilinen bir gerçeklik olarak reklamlar; tüketici algısı yönlendirme noktasında en önemli araçlardan biridir. Fakat toplumsal olarak “serbesti” kelimesine olan alerjimiz nedeniyle süreç, her zamanki gibi suistimal ve manipülasyona açık hale gelmiş idi. Tüketicinin sağlık sorunları sebebiyle içerisinde bulunduğu hal ve durum üzerinden yanıltıcı/yönlendirici sağlık beyanları kullanılıyordu. Her ne kadar bu sistem kapital felsefeye uygunluk teşkil etse de gelinen noktada artık İdare’de buna dayanamamış olacak ki uzun zamandır beklenen düzenleme yürürlüğe girdi.
20.04.2023 tarih ve 32169 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık beyanı kullanımına ilişkin kuralları kapsayıcı şekilde ele almaktadır. Yönetmeliğin temel amacı tüketiciyi en üst düzeyde korumak üzere son tüketiciye arz edilen gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık beyanı kullanımına ilişkin usul ve esasları belirlemektir.
Oysa ki Sağlık Beyanı İle Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelik te takviye edici gıdaları kapsayacak şekilde 2013 yılından bu yana yürürlüktedir.
Yine Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 2017 yılında yayınlanan mülga Türk Gıda Kodeksi Beslenme Ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği de bu alanları düzenlemekteydi. Mezkur yönetmelik ikiye ayrılarak BESLENME tarafı Tarım/Gıda Bakanlığına, SAĞLIK BEYANI tarafı da Sağlık Bakanlığı’na bırakılmıştır. Bu kapsamda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kontrolünde olan sağlık beyanları regülasyonu hususu 2023 Yönetmeliği ile artık Sağlık Bakanlığı kontrolüne geçmiştir.
Elbette ülkemizde bir mevzuat çalışması yapılırken bunun neden, amaç ve diğer işlemlerden farkları Anadolu tabiriyle gelinlik kız gibi saklanmaktadır. Her şeyi ben bilirim anlayışı maalesef hukuk sistemimizi kazuistik hale getirmiş ve hepimizi, hangi iş için hangi mevzuata tabi olacağımızı da bilemez hale sokmuştur. Bu sebeple 2013 ve 2023 şeklinde tabir edeceğim Yönetmelikler arasında bir karşılaştırma yapmak istiyorum.
2013 Yönetmeliği 5/a maddesinde ürünler hakkında sağlık beyanı kullanılabilmesi için TİTCK’dan izin alınması gerekliliği vardır. 2023 Yönetmeliğinde idari izin şartının kaldırıldığını m.10 kapsamında idrak etmekteyiz. (Tarım ve Orman Bakanlığınca kayıtlı veya onaylı işletmeler tarafından üretilen veya ithal edilen ve bu Yönetmelik kapsamına giren ürünler için ilgili kılavuz eklerinde yer alan sağlık beyanları, bu Yönetmelik ve söz konusu kılavuzdaki hükümlere uygun olması şartıyla Kuruma izin başvurusu veya bildirim yapılmaksızın kullanılabilir.) Bu modeli olumlu görüyorum zira İdare’ye başvurulması bürokratik hantallığa zemin hazırladığı gibi firmalar için de ticari riskleri beraberinde getirmekteydi. Yasal zeminde şartların belirlenmesi ve İdare gücünün denetimle sağlanması modern hukuk sistemlerine uygunluk arz etmektedir.
Yaptırımlarla ilgili hususları incelediğimizde eski düzenlemede 1262 sayılı Kanunun 19.maddesine atıf yapılırken yeni düzenlemede 1262 sayılı Kanunun “ilgili hükümlerine” atıf yapılmıştır. Maalesef bu da mevzuat tekniği açısından yanlış bir uygulama olup kabahati işleyenler hakkında nasıl bir cezai madde uygulanacağı idarenin takdir yetkisine bırakılmıştır.
2023 Yönetmeliğinin ilgili hükümlerince hazırlanan Kılavuz ise 26.04.2023 tarihinde yayımlanan duyuru ile yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kılavuz 2023 Yönetmeliğinin açıklayıcısı niteliğindedir. Elbette kılavuzun tamamı değil ama önemli yerlerine değinmekte fayda görüyorum.
Kılavuz m.3 kapsamında artık “yükseltir” “optimize eder” gibi ortalama tüketici yanıltıcı beyanlar kullanılmayacaktır. Bunun yerine “yardımcı olur, rol oynar, destekler” ifadeleri kullanılacaktır.
Yine sadece ilgili ürün içindeki madde üzerinden sağlık beyanı verilebilecektir. Şöyle ki; susamın faydası anlatılırken “simit bağışıklığa faydalıdır” yerine “simitin içindeki susam bağışıklığa faydalıdır” ifadeleri kullanılacaktır.
Aynı besin ögesinin birden fazla beyana sahip olması veya farklı besin ögelerinin aynı beyan veya beyanlara sahip olması durumunda özne veya yüklem birleştirmesi yapılabilecektir. Örneğin; aynı madde hem saç hem cilt üzerinde etkiler var ise “X; saç ve cildin korunmasına katkı sağlar” şeklinde ifadeler kullanılabilecektir.
Dikkatimi çeken diğer bir husus ise Belirli Sağlık Beyanlarının Kullanımına İlişkin Kısıtlamalardır.
Şöyle ki; 2023 Yönetmelik m.5/11’de sağlık beyanlarının kullanımına kesinlikle izin verilmeyecek haller 3 bentte sayılmış iken Kılavuz’da hukuka aykırı şekilde genişletilerek 4 bende(d bendi eklenmiştir) çıkarılmıştır. Elbette üst hukuk normunun alt hukuk normu ile genişletilmesine artık şaşırmıyoruz. Fakat bu normla ilgili açılacak davalarda Bakanlığın handikap yaşayacağı tartışmasız bir gerçekliktir. Buna göre;
a)Tüketilmediği durumlarda sağlığın olumsuz etkilenebileceğini ileri süren beyanlar.
b) Kilo kaybının veya artışının miktarına veya oranına atıfta bulunan beyanlar.
c) Sağlık beyanı kullanılan ürünlerle ilgili tanıklığına başvurulan kişinin tecrübesi veya ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar ile ilişkilendirilen teşekkür, övgü, tavsiye veya onay ifadesine yer verilen veya imada bulunulan beyanlar.
d) Ürünün Sağlık Bakanlığı tarafından uygun bulunduğuna atıfta bulunan ifadeler ile “sadece eczanelerde satılabileceği” ne ilişkin beyanlar. (KILAVUZLA EKLENEN) kullanılmayacaktır.
Yönetmeliğin getirdiği en önemli durum gıda ve takviye edici gıdaların etiketinde, tanıtımında veya reklamında sağlık beyanı kullanılmasının artık standarta bağlandığı ve regülatif faaliyetlerin Sağlık Bakanlığı uhdesine geçtiği gerçeğidir.
Yönetmelikle birlikte sağlık beyanlarının sınırı çizilmiş olup gerektiği hallerde Kurum sağlık beyanı kullanımı ile ilgili değerlendirmelerde komisyon kurabilecek ve bilimsel danışma komisyonlarından görüş alabilecektir.
Kamuoyuna saygılarımla arz ederim.
KAYNAKLAR
ANKARA, İbrahim ““Takviye Edici Gıda Hukuku ve Eczaneler”, 2021, International Journal of Medical Law, sayı 20, 2021, s.271-319.
Durna, D., “Türk Yargı Kararları Işığında Takviye Edici Gıdaların Denetimi “, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi , 2020, 1 (41) , 243-274 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/58516/854928
Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik
Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Kılavuzu
Petkova-Gueorguieva ES, Getov IN, Ivanov KV, Ivanova SD, Gueorguiev SR, Getova VI, Mihaylova AA, Madzharov VG, Staynova RA. “Regulatory Requirements for Food Supplements in the European Union and Bulgaria”.,Folia Med (Plovdiv), 2019, 1;61(1):41-48. 10.2478/folmed-2018-0032 E.T. 04.03.202
Türk Gıda Kodeksi Beslenme Ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği
Zboralska, M., “Polish legal regulations on marketing of food supplements”. European Food and Feed Law Review, 2012, 7(4), 188-200.
