Sedatif ve uyku düzeni için yardımcı: Lavanta Uçucu Yağı
Lavanta (Lavandula angustifolia), çok yıllık, kendine has hoş kokulu bir bitki. Yabani olarak yetişir ama artık yaygın bir şekilde tarımı yapılıyor.
Farmakope lavanta çiçeklerinin en az % 1.3 uçucu yağ taşımasını ister. Bu oran pratikte
% 3 e kadar çıkabilir. Uçucu yağ, bitkinin çiçek durumları veya toprak üstü kısmından buhar distilasyonu ile elde edilir.
Kimyasal yapı
Farmakope uçucu yağın kalitesi için: % 25-46 linalol, % 25-46 linalil asetat, düşük oranlarda diğer monoterpenleri taşımasını; bunlardan sineolün en çok % 2.5, kâfurun ise 1.2 olması istenmektedir. Bu maddeler fazla ise koku ve etki değişiyor.
Uçucu yağın kullanılışı
- Avrupa İlaç Kurumu lavanta yağını, çiçekleri gibi geleneksel bitkisel tıbbi ürün olarak değerlendirmiş ve “bitkinlik ve hafif stres belirtilerini hafifletme ve uykuya yardımcı olmak” üzere kullanılabileceğini kabul etmiştir. Doz: per os 20-80 mg. Almanya’da bu amaçla kullanılan kapsülleri bulunmakta. Ülkemizde kapsülü yok ama hastalarınıza tavsiye edebileceğiniz çok pratik bir yol “günde 3 defa kesme şeker üzerine 3- 4 damla uçucu yağ damlatılıp şekerin yenmesi”.
- Yeterli bilgi bulunmadığı için Avrupa İlaç Kurumu 12 yaş altı çocuklarda, hamile ve emziklilerde dahilen kullanılmasını tavsiye etmemekte.
- Yüzünde akne, ağzında aft olan hastalarınıza şu uygulamayı da tavsiye edebilirsiniz: Bir kulak çubuğu üzerine 1-2 damla uçucu yağ damlatılır, akne veya aft üzerine günde 4-5 defa atuşman (hafifçe temas ettirilerek uçucu yağın bölgeye sürülmesi) yapılır.
Son yıllarda lavanta uçucu yağı üzerindeki çalışmalar daha çok aromaterapideki kullanılışları üzerine. Bu sebepten aromaterapide kullanılışı hakkında daha çok bilgi vereceğim
Aromaterapide kullanım
Aromaterapide bilhassa uykusuzluk, huzursuzluk gibi durumlara karşı kullanılmaktadır.
- Bir tülbent veya küçük bir bez parçasına 3-5 damla lavanta yağı damlatılır, yatmadan önce 3-4 dakika süre ile, aralı olarak koklanır. Uygulama günde 2-3 defa rahatlatıcı, olarak tekrarlanabilir.
- Pratik bir uygulama: Küçük bir beze 3-5 damla lavanta yağı damlatılır, yastıktan 20 -25 santim uzağa konur. Uykuya dalmayı kolaylaştırır.
- Masaj tatbik edilen aromaterapi uygulamalarında da rahatlatıcı, teskin edici formüllerde çok kullanılmaktadır.
Etkileri üzerinde yapılan araştırmalar
Lavanta yağı üzerinde son yıllarda çok sayıda araştırma yapılmıştır. Sadece birkaç klinik çalışmadan bahsedeceğim.
Klinik çalışmalar
İşte birkaç deney:
- Üzerine 3 damla lavanta uçucu yağı (üzüm çekirdeği yağı içinde %10) damlatılmış pamuklu kumaş parçası burundan 8 cm uzakta 3 dakika süre ile tutulmuş. Değişik ölçümler sonucu katılımcılar çok rahatladıklarını belirtmişler, EEG ölçümleri de bunu desteklemiş. Çalışma 20 sağlıklı yetişkin üzerinde yapılmış.
- Ciddi demans ve ajitasyon gösteren 15 hasta üzerinde plasebo kontrollü klinik çalışmada: Hastaların bulundukları alana %2 lavanta uçucu yağı taşıyan sıvı buharları nebülözör yardımı ile aralı olarak 2 saat süre boyunca verilmiş.10 değişik davranış kriteri değerlendirme ölçütü olarak alınmış. Plasebo ile karşılaştırıldığında, hastaların % 60’ ının davranış ölçütlerinde düzelme, % 33’ ünde değişme olmamış,
% 7 hasta ise daha kötü olmuş. Sonuç olarak, hastaların lavanta yağı buharları altında iken davranışlarında ve bilhassa ajitasyon durumlarında düzelme görüldüğü kabul edilmiş.
- Hastaların ameliyat öncesi yaşadıkları huzursuzluk belirtilerinin, lavanta yağının inhalasyonu ile azaldığı tespit edilmiş.
- Çocuklarda (4-16 yaş) ameliyat sonrası anesteziye bağlı olarak görülen bulantı, kusma gibi rahatsız edici durumların (lavanta,zencefil,nane) yağları karışımının koklanması ile plaseboya göre belirtileri azalttığı tespit edilmiş.
Deney örnekleri artırılabilir. Bu kadar yeter.
Neden deneylerden bahsediyorum?
Hekimlerin tamamına yakın bir kısmı, eczacıların ve hâttâ eczacılara eğitim veren hocaların bir kısmı, bitkisel ilaç ve ürünleri hâlâ “ot-kök” olarak görüyorlar. Öyle değil! Son 20 yılda droglar, bitkisel ilaç ve ürünler üzerinde çok sayıda biyolojik aktivite ve klinik deneyler yapıldı ve yapılmaya devam ediyor. Bu çalışmaların sonuçlarından biraz haberdar olmakta yarar var. Ayrıca serbest eczacılık yapan meslekdaşlarım, lavanta yağının yararlarını hastalarına naklederken, bu örnekleri anlatabilir ve onların kendilerine daha çok güven duymalarını sağlarlar.
Uçucu yağları tavsiye ederken dikkat!
- Eczanenize alacağınız lavanta uçucu yağlarının organik tarım sertifikalı ve analiz raporlu olmaları gerekmektedir. Bu belgelerin size satılan uçucu yağların seri numaraları ile uyumlu olup olmadıklarını kontrol ediniz. Farklı seriye ait ise almayınız. Biliyorsunuz eczane aktar değildir! Belgeleri olmayan ürünler aktarlara yakışır!
- Son yıllarda yapılan araştırmalarda, bebeklerin bulunduğu odaya konan uçucu yağın onları sakinleştirdiği şeklinde sonuçlara ulaşılmıştır. Ama, bebeklere tavsiye edebilmek için, daha fazla uygulama sonucuna ihtiyacımız bulunmakta. Dikkatli olmak gerek.
- Uçucu yağlar alerji meydana getirebilen ürünlerdir. Hastalarınıza vermeden alerjilerinin olup olmadığını muhakkak sorunuz. Alerji meydana gelirse, tedaviyi kesmelerini hatırlatınız.
- Lavanta uçucu yağının pek çok başka hastalıklarda kullanabileceğinizi söyleyenler eczacı bile olsalar inanmayınız. Yanlış kullanımdan başını belaya girebilir!
Sonuç
Lavanta yağı üzerinde yapılan çok sayıda çalışma sonucu, uçucu yağın klasik etkilerinin yanında antibakteriyel, kasılmaları azaltıcı, teskin edici vd etkilerinin de bulunduğunu göstermiştir. Son yıllarda klinik çalışmalar da artmıştır. Hem daha önceki geleneksel bilgilerimiz hem de bu çalışmaların sonuçları lavanta uçucu yağının, aromaterapi kuralları uygulanmak şartıyla, rahat uyku için, teskin edici, stres belirtilerini azaltıcı, canlandırıcı olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
Hastalarınıza yukarıda belirtilen durumlarda lavanta uçucu yağını rahatça tavsiye edebilirsiniz. Ama aromaterapinin ana kurallarını öğrenmek ve eczanenize kalite belgesi olan ve organik tarım sertifikası bulunan aromaterapi uçucu yağlarını almak şartıyla.
Sağlık ve mutluluk dileklerimle.
Prof.Dr.Ekrem SEZİK
