"Piyasada bulunmayan ilaçlar"a erişim ve yararlanma da bir "hasta hakkı"dır.
BU yazının ilk bölümünde belirttiğim sözleşmede tanımlanan haklar arasında "temel ilaçlara erişme" de vardı. Ama temel ilaçların arasında bazılarına erişilemediği, üretici firmalar yapmadıkları için eczanelerde bulunmadığı sağlık alanının gerçeklerinden birisi. Geçenlerde Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta’nın hem "haberx" haber portalında hem de kendi sitesinde yayınladığı "Eritromisin neden bulunmuyor" (2,3) başlıklı yazısı bu gerçeği kamuoyu nezdinde ortaya koyan bir örnek. Söz konusu yazıda çok önemli ve temel ilaçlar arasında yer alan "eritromisin" isimli antibiyotiğin piyasada olmadığını ayrıntılarıyla anlatıyor, yazının sonunu da şöyle bağlıyor: "Eritromisin, dünyanın her ülkesinde her zaman bulunması gereken, hiçbir ilaç firmasının hiçbir bahanenin arkasına sığınarak artık ben bu ilaçları üretmeyeceğim diyemeyeceği temel ilaçlardan biridir. Eritromisinin ülkemizde üretimi ticari veya teknik herhangi bir sebeple mümkün değilse, bu ilacın ithal edilerek piyasaya verilmesini istiyor ve bekliyorum. Envai çeşit kedi, köpek mamasının, türlü çeşitli kuşyeminin bulunduğu ülkemizde eritromisinin bulunmamasını kabul edemiyorum."
Söz konusu ilaç yazının ilk bölümünde yer verdiğim 14 No’lu yorumda 43. paragrafın dördüncü bendinde ifade edilen "temel ilaçlar listesi"(4)nde yer alan bir ilaçtır. Bu listede yer alan bir başka ilaç olan ve mantar tedavisinde kullanılan (antifungal) bir ilaç olan "griseovin"in bulunmadığına ilişkin olarak da Hasta Hakları Platformuna başvuran bir vatandaşın uyarısı nedeniyle haberdar olmuştum. Benzer biçimde bir "lepra" ilacı olmakla birlikte başka hastalıklarda da bullanılan "Dapsone" etken maddeli başka bir ilacın, sevgili hocam Prof. Dr. Coşkun Özdemir’in uğraş alanı olan "Myastenia Gravis" hastalığında etken başka bir ilacın da kolay kolay bulunmadığını, hatta bazen hiç olmadığını da yakından biliyorum. Bu ilaçların temel özelliği "basit ve ucuz" ilaçlar olmalarıdır. Bazılarının kullanım alanlarının darlığı nedeniyle "piyasalarının olmadığı söylenebilir. Ama "eritromisin" gibi bazı ilaçların bulunmaması ise bunların temel tıp eğitimi dahil, hekimlere yönelik sürekli eğitim programları içinde gerektiği kadar yer almaması, bunlara yönelik tanıtımların Dr. Küçükusta’nın dediği gibi hemen hiç yapılamaması, ya "unutturulması" ya da "daha kârlı" başka ilaçlarla "ikâme" edilmesine bağlıdır. Sonuç olarak söylemek istediğim en açık ifadesiyle "sağlığın" bu konuda da "kâr etme" mantığı ve hırsına mağlup olduğudur. Sağlık eğer piyasaya terk edilirse, bunun olması kaçınılmazdır. Altına imza koyduğumuz "MAI (Çok Taraflı Yatırım Anlaşması) ve GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması) anlaşmaları" gereği hiçbir ticari şirketin "kârlılığı" engellenemez. Ancak yukarıda söz ettiğimiz sözleşmelerin kabul ettiğimiz hükümleri gereği, "kâr"ın söz konusu olmadığı konularda "devletler vatandaşlarının gereksinimlerini karşılamakla" yükümlüdürler. Bunu yapmak için hem gereken tedbirleri alırlar, hem de bu tedbirler gereksinimi sağlamıyorsa, onu bizzat sağlayacak faaliyetleri gerçekleştirirler. Yine aynı sözleşmeye göre, -14 No’lu yorumda da açıkça belirtildiği üzere- bir devlet bunu da yapamıyorsa o zaman bunu sağlayacak "aktörlerden" yardım, destek çağrısında bulunmak, hatta bizzat o aktörlerin bunun gereklerini "kendiliklerinden yapma hakları" doğmaktadır. DSÖ’nün son olarak 2010’da güncelleştirdiği "DSÖ Temel İlaçlar Listesi" içinde yer alan ilaçlar ve ilaç gruplarından "ulaşılamayanlar", "zor ulaşılanlar" ya da "tümden yok olanlar"ın kolaylıkla sağlanması eğer gerçekten mümkün değilse "uluslararası aktörlere" yardım çağrısında bulunulmalıdır. "Sağlık hakkı"nın gereğini yerine getirin! Sizden beklentimiz budur!
BİZİM GAZETE
1- Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesinin 14 No’lu Genel Yorumu: Ulaşılabilecek En Yüksek Sağlık Standardına Sahip Olma Hakkı (United Nations Committee on Economic, Social and Cultural Rights. General Comment No. 14: The Right to the Highest Attainable Standard of Health) metninin orijinali için bkz. http://www. unhchr. ch/tbs/doc. nsf/ (Symbol)/ 40d009901358b0e2c1256915005090be ?Opendocument (erişim: 28 Eylül 2009).
2- http://www.haberx.com/eritromisin_neden_ bulunmuyor% 2819,w, 8528, 28%29. aspx
3- http://www.ahmetrasimkucukusta.com/2011 /03/29/yazilar/elestirel-yazilar/ilac-endustrisi/eritromisin-neden-bulunmuyor.
4-http://www.who.int/medicines/publications/essentialmedicines/Updated_sixteenth_ adult_list_en.pdfx
