Yrd.Doç.Dr. Murat Doğan
Yeni bir aşı ve yeni sorular, menenjit aşısı çıkmış yapalım mı? Aşı için ne dersiniz? Diğer bir adıyla Meningokok Aşısı. Hadi birlikte karar verelim…
Menenejit etkeni olan pek çok virüs ve bakteri vardır. En sık Menejit yapan iki etken olan Pnömokok ve Hemofilus influenza son yıllardaki aşılamalarla nadir görülmeye başlayınca diğer nadir görülen etkenlerin sıklığı olmasa bile sıralaması ilk sıralara çıkmıştır. Özellikle risk alanlarında legal veya illegal nüfus göçleriyle artış görülmüş bu nedenle de ciddiyeti kat be kat artmıştır.
Dünya genelinde konjuge pnömokok ve Haemophilus influenzae tip b (Hib) aşılarının rutin aşı takvimlerine girmesindeki artışa paralel olarak günümüzde menenjitlerin en önemli nedeni N. meningitidis’dir. Yani meningokoklardır.
Her yıl dünyada 500 binden fazla insanı etkilemekte, 50 bin ölüm ve tedaviye rağmen 50-100 bin kişide ciddi sekellere neden olmaktadır.
Ülkemizde 2009 sonrası Türkiye İstatistik Kurumu ölüm istatistiklerine bakıldığında, meningokok hastalığı ilişkili ölüm sayısı 154 olarak bildirilmiştir. Trafik kazalarında ölüm oranı meningokok hastalığından daha yüksektir. Fakat gelişmişlik düzeyini trafik kazalarıyla değil bebek ölüm hızları ile bir tutulduğunu biliyoruz.
Ciddi meningokok enfeksiyonlarının sakatlık ve ölüm riski, erken tanı ve uygun tedaviye rağmen hala yüksek olarak devam etmektedir. Meningokok hastalığında en sık ölüm ve hastalığa yakalanma riskini 1 yaş altındaki çocuklarda olmaktadır. Hastalığın neredeyse %60-75’i ise 5yaş altındaki çocuklarda görülmektedir. Yani erişkinlerde bazı risk grupları hariç nadir olmaktadır. Erişkin risk grubuna askerler, toplu yaşama alanlarında yaşayan insanlar (yurtlar, bakım evleri vs) ve 65 yaş üstü insanlar girmektedir. Hastalıktan ölmeyen yaşayan kişilerde ise %5-30 oranında sağırlık, konvülziyon, damar tıkanıklığı yaparak kol bacak kesilmesi ve zeka geriliği gibi ciddi sekeller gözlenmektedir.
Neisseria meningitidis’in neden olduğu meningokokal hastalık sıklığı yaşam boyu 3 kez artış göstermektedir. Bunlar, anneden geçen koruyucu antikorların tükendiği 1 yaş altı bebeklik, nazofarengeal taşıyıcılığın yüksek olduğu adolesan ve immün sistemin zayıfladığı 65 yaş üstü yaşlılık dönemidir.
Neisseria Meningitis, damlacık enfeksiyonu yoluyla bulaşmakta ve geç kış ile erken ilkbahar aylarında sıklığı artmaktadır. Meningokoklar bulaşı takiben, kısa süreli taşınabilmekte veya 1-14 gün içerisinde ciddi hastalığa dönüşebilmektedir. İnsanların yaklaşık %10’unun üst solunum yolunda taşınmakta ve insandan insana damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Sağlıklı erişkinlerde taşıyıcılık %10-25 arasında değişen düzeylere çıkabilmektedir. Yani hastalık yapmadan da insanlar üzerinde bulunabilmekte ve başka insanlara bulaşabilmektedir.
Meningokok hastalığı yapan bakterinin 13 tane grubu (A, B, C, D, X, Y, Z, E, W135, H, I, K, L) vardır. Bu gurupların hepsinin farklı yerlerde sıklığı farklı olmaktadır. Tüm dünyada meningokok hastalıklarının büyük kısmından 6 grup (A, B, C, W1-35, X ve Y) sorumludur. Bu tiplere karşı da aşılar yapılıp hastalıktan korunma hedeflenmektedir. Hastalıktan korunmanın tek yolu aşılamadır.
Ülkemizde 2005-2012 yılları arasında bakteriyel menenjit etkenlerini değerlendirdikleri çok merkezli çalışmalarında, en sık %51.6 oranında N.meningitidis saptanmış, serotip dağılımında ise ilk iki sırada sırasıyla W-135 (%38.1) ve B (%26) belirlenmiştir. Bu durumda ülkemiz için uygun aşı içeriğinde bu tiplerden koruyan yapılmalıdır.
Sağlık personeline rutin olarak meningokok aşısı yapılması önerilmemektedir.
Aşının koruyuculuğunun azalmış olma ihtimaline karşı yapılan tekrar dozuna rapel dozu denir. Meningokok aşılaması yapılmış ancak, meningokok hastalığı açısından risk faktörü taşımaya devam eden çocukların rapel aşılamaları konusuna gelince; 2-6 yaş arasındaki çocuklarda ilk aşılamadan 3 yıl sonra, 7-10 yaş arası çocuklarda ve adölesanlarda ise ilk aşılamadan 5 yıl sonra rapel doz yapılması önerilmektedir. İki dozluk aşılama yapılanlarda da 5 yıl sonra rapel doz aşı yapılmalıdır. Ayrıca, risk devam ettiği sürece rapel dozlar 5 yılda bir tekrarlanmalıdır.
Tek bir tip içeren aşılara monovalan aşı denmektedir. Bexsero ve Trumenba (B tipini içermekte). Dört tip suş içeren aşılar ise tetrevalan aşı denmektedir. Nimenrix, ( a-c-w135-y), Menectra (a-c-w135-y ) tetravalan aşılara örnektir.
Meningokok hastalıklardan korunmanın en etkili ve güvenilir yolu aşılardır. Ülkemizde B grubu ve W-135 grubunu içeren aşı yapılmalıdır. Çünkü ülkemizde bu iki grup risk oluşturmaktadır. Bu durumda ülkemizde monovolan aşı ve tetravalan aşılarını birlikte yapmak uygun görünmektedir. Bu aşılar rutin sağlık bakanlığınca yapılan diğer aşılarla birlikte yapılabilmektedir.
A/C/W135/Y tiplerine karşı koruyuculuk sağlayan;
Dünyadaki ilk konjuge dört bileşenli meningokok aşısı olan bu aşının, iki yaşından büyüklerde tek doz, 9-23 ay arası bebeklerde ise en az 3 ay arayla 2 doz yapılması önerilmektedir. ABD’de kullanımını takiben ciddi meningokok hastalıkları sıklığında belirgin azalma olmasına rağmen, 18 yaş civarında görülen hastalık pikinin devam ettiği görülmüştür. Bu nedenle ABD’de 11-18 yaş arasındaki adölesanlara rutin olarak dört bileşenli meningokok aşısının yapılması tavsiye edilirken, 16 yaşından önce aşı uygulanmış olan adölesanlara 1 rapel doz yapılması kararlaştırılmıştır.
A/C/W135/Y tiplerine karşı koruyuculuk sağlayan;
1 yaş ve üzerindeki çocuk ve erişkinlerde kullanılmak üzere kullanım onayı verilmiştir. Onaylı olduğu tüm yaş gruplarında tek doz olarak intramusküler olarak yapılmaktadır.
B tipine karşı koruyuculuk sağlayan;
Aşı 2 aylık olan bebeklerden itibaren tüm yaş gruplarında uygulanmış ve çalışmalarda iyi tolere edildiği ve immünojenik olduğu saptanmıştır.
2-6 ay arası bebeklerde aşılar arasında en az 1 ay olacak biçimde 3 doz ve 12-23 ay arasında bir rapel doz; 6-11 aylık bebeklerde aşılar arasında en az 2 ay olacak biçimde 2 doz ve primer seri ile rapel doz arasında en az 2 ay olacak biçimde 2 yaşında bir rapel doz önerilir.
12-23 aylık bebeklerde en az 2 ay arayla 2 doz ve primer seri ile rapel doz arasında en az 2 ay olacak biçimde 2 yaşında bir rapel doz önerilir.
2-10 yaş arasında en az 2 ay arayla 2 doz ve 11 yaşından büyüklerde en az 1 ay arayla 2 dozdur.
Bebeklerde diğer rutin aşılarla birlikte uygulama yapıldığında ateşin daha yüksek oranda görüldüğü bildirilmiştir.
Hekim ilaç CEO/Çocuk Gelişim Öğretim üyesi
