Prof.Dr.Barkın BERK
Mevsimsel grip aşısı, araştırmaların belirlediği üç veya dört tip grip virüsüne karşı koruma sağlamak amacıyla tasarlanmış inaktive edilmiş virüsleri içeren karışımlardır. Grip virüsleri sürekli değişip, uygulanan tedavi rejimi ile yapılan tedavilere rezistans kazandığından, aşı bileşimi her yıl gözden geçirilir ve yenilenir. Hangi tip grip virüslerinin insanları hasta ettiğine, bu virüslerin ne ölçüde yayıldığına ve önceki sezonun aşısının bu virüslere karşı ne kadar etkin olduğuna bağlı olarak içerikleri güncellenir.
100'den fazla ülkede 100'den fazla ulusal influenza merkezi, influenza için yıl boyunca sürveyans çalışmaları yapmaktadırlar. Bu çalışmalar, hastalardan binlerce influenza virüsü örneğinin alınmasını ve test edilmesine dayanır. Daha sonra, bu laboratuvarlar, elde ettikleri veri ve örnekleri, aşağıda isimleri listelenen Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) İnfluenza Referans ve Araştırma İşbirliği Merkezlerine iletirler;
Yılda iki kez, Dünya Sağlık Örgütü, bu laboratuvarlarının yanısıra önemli ulusal laboratuvarın yönetici ve temsilcilerini, akademisyenler ile bir araya getirerek bir istişare toplantısı düzenler. Sürveyans, laboratuvar ve klinik çalışmaların sonuçlarını gözden geçirilir ve bir sonraki yıl aşısının içerisinde hangi virüslerinin bulunacağına yani kısaca hangi aşı bileşiminin önerileceğine karar verilir ve rapor halinde yayınlanır.
Bu toplantılar, Kuzey Yarımküre'nin mevsimsel grip aşısının seçimi için Şubat ayında ve Güney Yarımküre aşısı için Eylül ayında gerçekleştirilir.
Bilim camiası ve DSÖ tarafında, 2021-2022 grip sezonu aşı içeriği için işler biraz karışık ve epeyce tartışmalı çünkü bu karışımın bu sefer birçok bilinmezi ve değişkeni var.
İlk değişken; 2020 Mart ayında Covid-19’un pandemi ilan edilmesiyle ortaya çıktı. Tüm dünya maske, mesafe ve hijyen kurallarına uymaya başlayınca ve seyahat etmeyince, influenza ve diğer viral kökenli solunum yolları hastalıklarının görülme sıklığı ve transferi bir anda düştü. Yani normalde, 1 yıl içerisinde dünyayı seyahat eden ve değişime uğrayan virüslerin seyahat güzergahları değişti. Virüsler arası savaşlar başladı, birbirlerini değiştiriyor baskılıyor ve yeni türler oluşturuyorlar. Artık hangisileri baskın gelirse şansımıza onlar denk gelecekler.
İkinci değişken; Ulusal laboratuvarlar salgın önceliklerini ve test kapasitelerini, haklı olarak, Covid-19’a vermiş durumdalar. Yukarıdaki sezonsal grip değişimlerinin takibi çoğu ülkede sekteye uğramış vaziyette. DSÖ’ne grip ve diğer viral solunum yolları hastalıkları ile ilgili veri ve örnek akışı şu anda çok sağlıksız, 2020 Nisan’dan beri çok düşmüş hatta durmuş durumda.
Kuzey yarım kürede DSÖ, Küresel Grip Gözetim ve Müdahale Sistemi göre 29/01/2021 tarihli veri akış grafiği aşağıda bilgi amaçlı verilmekte.
Şekil: 29/01/2021 tarihli DSÖ, Küresel Grip Gözetim ve Müdahale Sistemi, kuzey yarım küre 2020-2021 influenza sayıyarı ve türleri (WHO influenza and survelliance update no:386; isimli dökümandan alınmıştır)
Dahası bu grafiktende anlaşılabilineceği gibi, influenza A ve B alt tiplerinin hangilerinin önümüzdeki sezon etkin olacağı şu anda belirsiz.
Üçüncü değişken; 70 milyondan fazla insan Covid-19 tedavisi gördü ve görmeye devam ediyor. Dezenfeksiyon ve hijyen tüm insanlıkta son noktasında. İlaç rejimlerinde ve dezenfeksiyonda kullanılan ilaçlar ve kimyasallara karşı diğer virüsler ve mikroorganizmaların nasıl davrandıkları ve davranacakları (davranışlarının muhtemelen rezistans gelişimi yönünde olacağı tahmin ediliyor, kuvvetli olan değişime uyar ve hayatta kalır prensibi çalışacak) güncel araştırma konuları.
Dördüncü değişken; İnsanlar aşılanıyor, beraberinde immün sistemleri değişiyor. Bu değişim yüksek oranda hangi virüsler ve hastalıklara karşı çapraz bağışıklık sağlayacak, bilmiyoruz, yani daha önümüzde çok yol var.
Madem aşı sıkıntılı ve önümüzdeki sezon ve öncesinde influenza ile ilgili neyle karşılaşacağımız belirgin değil, bu durumda elimizde şu an için olası bir salgında kullanabileceğimiz destek ve antiviral tedaviler kalıyor.
İnsanlarda en sık hastalık yapan influenza tipler A ve B. Temel farkları yüzey glikoproteinleri olan hemaglutinin ve nöraminidaz yapıları. İnfluenza A’da en az 16 farklı hemaglutinin ve 9 farklı nöraminidaz bulunmaktadır. İnfluenza B’de ise tek bir hemaglutinin ve tek bir nöraminidaz bulunmakta. Hemaglutinin, konak solunum yolu epitel hücrelerinde bulunan sialik asit reseptörlerine virüsün bağlanmasından sorumlu iken, nöraminidaz viriyonların enfekte hücrelerden salınmasından ve hastalığın gelişmesi ve ilerlemesinden sorumlu. Kısaca enfeksiyonu durdurmak istiyorsanız, virüsün ya girişini ya da çıkışını bloke edeceksiniz. Girişi bloke eden ajanlar influenza alt tiplerine karşın farklılık gösterirken, çıkışın blokajında sorumlu ajanlar seçici değil.
Kısaca nöroaminidaz inhibitörleri olarak tanımlanan bu grubun en önemli, en bilinen ve üzerinde en fazla araştırma yapılan öncüsü Oseltamivir.
Oseltamivir 1999 yılında FDA tarafından influenzanın tedavi ve korunmasında kullanılması için onay almış, 2000 yılında kullanımına 1 yaştan itibaren izin verilmiş tek antiviral. Hala tüm otoritelerce 1 numaralı antiviral olarak kabul görüyor ve öneriliyor. Güvenlik aralığı oldukça geniş, yan etkileri diğer antivirallerden düşük, besinler ile iyi tolere edilebilinen, hasta uyuncu açısından tablet formulasyonu ile kullanım kolaylığına sahip bir molekül, dolayısıyla ayaktan tedavide reçete tercihlerinde diğer antivirallere oranla önde gidiyor.
Önümüzdeki sezon grip aşıları, influenza ve diğer solunum yolları hastalıkları virüslerinin nasıl değişeceği çok belirgin değil, ancak daha sık oseltamivir gibi nöroaminidaz inhibitörleri ile reçelerde karşılaşacağımız net. Çünkü değişim ne olursa olsun virüsler mutlaka hayatlarına devam etmek için enfekte ettikleri hücrelerden çıkmak zorundalar.
Keyifli, mutlu ve sağlıklı günler dileklerimle,
Kaynaklar;
- Nicola Jones “How COVID-19 is changing the cold and flu season” Nature articles (https://www.nature.com/articles/d41586-020-03519-3).
- “How Covid-19 is changing the flu” BBC future (https://www.bbc.com/future/article/20201009-could-social-distancing-make-the-flu-extinct).
- WHO influenza and survelliance update no:386; (https://www.who.int/influenza/surveillance_monitoring/updates/2021_02_01_surveillance_update_386.pdf?ua=1)
- What You Should Know About Flu Antiviral Drugs (https://www.cdc.gov/flu/treatment/whatyoushould.htm)
