.jpg)
Prof.Dr Canfeza Sezgin Vücutta oluşan iltihabın kansere neden olabileceğine dair ilk bulgular 1863 yılında Virchow isimli bilim adamının kanser kitlelerinde lökosit hücrelerinin bulunduğunu göstermesiyle ortaya konmuştur. Yıllarca devam eden düşük düzeyde müzmin-kronik iltihabi süreç ister enfeksiyona, isterse enfeksiyona bağlı olmasın bütün kanser hastalarının %25’ inin nedenidir. Ayrıca müzmin iltihabi süreç yaş ile ilişkili kalp-damar hastalığı, şişmanlık, insülin direnci, tip 2 şeker hastalığı ve beyin hastalığı (şizofreni, Alzheimer’s ve Parkinson hastalığı gibi) gibi sağlık sorunlarının riskinde artışa neden olur.
CRP tahlili nedir?
Basit bir kan tahlili olan CRP tahlili, vücutta var olan yaygın iltihabi süreci ve şiddetini göstermektedir. Son yıllarda kanserin seyrini göstermede önemli olduğu saptanmıştır. CRP ilk olarak 1930’ lardapnömokok bakterisine bağlı zatürresi olan hastaların kanında, enfeksiyonun ilk dönemlerinde yükselen bakterinin C proteinine yapışan kan proteini olarak saptanmıştır. CRP ismi buradan gelmektedir. Karaciğerde yapılan CRP proteini dokulardaki iltihabın şiddetiyle doğru orantılı olarak artış göstermektedir.
CRP yüksekliği bir şikayete neden olur mu?
CRP yüksekliğinin kendisi halsizlik-yorgunluk dışında ek bir şikayete neden olmaz.
CRP yüksekliği hangi durumlarda ortaya çıkar?
Enfeksiyonlar, romatizmal hastalıklar, şişmanlık, hareketsiz hayat, psikolojik veya fiziksel aşırı stres, alkol-sigara kullanımı, pasif sigara içiciliği, bol miktarda işlenmiş endüstriyel gıda tüketiminin olması CRP yüksekliğine neden olur.
Hangi iltihabi durumlar kansere neden olur?
EpsteinBarr virüs enfeksiyonunazofarinks isimli boğaz kanseri, safra yolları iltihabı safra yolları kanseri, hepatit B ve C enfeksiyonu karaciğer kanseri, UV radyasyonuna bağlı gelişen cilt iltihabı melanom ve cilt kanseri, HPV enfeksiyonu rahim ağzı ve boğaz kanseri, reflüye bağlı yemek borusu iltihabı yemek borusu kanseri, ülseratif kolit gibi iltihabi bağırsak hastalıkları kalınbağırsak kanseri, asbest, sigara ve silika gibi maddelere bağlı akciğer iltihabı akciğer kanseri ile ilişkilidir.
Kanser hastalarında CRP yüksekliğinin önemi nedir?
Kanda CRP yüksekliği olan akciğer kanseri, mide kanseri, kalınbağırsak (kolorektal) kanseri, pankreas kanseri, karaciğer kanseri, idrar yolları (üriner sistem) kanserleri, yumurtalık (over) kanseri, yemek borusu(özefagus) kanseri, lenfoma ve osteosarkom hastaları, CRP düzeyi düşük olan hastalara göre daha kısa yaşamakta, hastalık olumsuz bir süreçte ilerlemektedir(Jin Y, J CancerResTher 2014. Shimura T, AnticancerRes. 2012. Koike Y, J SurgOncol. 2008. Pine JK, Eur J SurgOncol. 2009. Hashimoto K, Cancer. 2005. Karakiewicz PI, Cancer. 2007.Hefler LA, ClinCancerRes. 2008. Herishanu Y, Eur J Haematol. 2007. Zahlten-Hinguranage A, Br J Cancer. 2006. Huang Y, TherClin Risk Manag. 2015).
Kanserin son döneminde CRP yüksekliğinin önemi var mı?
Son döneminde olan kanser hastalarının %42’ sinde bilinç bozuklukları, kendini kaybetme, şuursuz hareket etme dönemi maalesef ölümden önce son bir hafta içinde görülmektedir. CRP yüksekliği, şeker hastalığı, sigara tüketimi, akciğer kanseri veya ileri yaş olması durumunda son bir haftalık şuursuz hareket etme dönemi daha fazla görülmektedir. Bu durum gerek hastayı gerekse de hasta yakınlarını fazlasıyla üzmektedir.
CRP’ nin ne kadar yükselmesi önemlidir?
Çalışmalarda CRP’ nin anlamlı yüksekliği için belirlenen değerler 5-10 mg/L’ nin üzeridir (Jin Y, J CancerResTher 2014). CRP’ de hafif yükseklik olması (3 mg/L üzeri) durumlarında kanser riskinde artış olmaktadır(Kushner I, Am J Med 2006). Hafif CRP yüksekliği meme, akciğer, kalınbağırsak, yumurtalık ve rahim kanseri gibi bazı kanserlerin riskini arttırabilmektedir (Chan DS, CancerEpidemiolBiomarkersPrev. 2015. Heikkilä K. CancerCauses Control 2009. Poole EM. Am. J. Epidemiol 2013. Guo L, Nature 2015).
Diğer sağlık sorunlarında CRP yüksekliği önemli midir?
CRP düzeyi 3 mg/L’ nin üzerinde olması kalp-damar hastalıklarının olumsuz seyri için yüksek riski gösterir. CRP yüksekliği olanlarda kalp koroner damarlarında ve beyine kan götüren karotis damarlarında damar sertleşmesi daha hızlı ilerlemektedir (Stone PA, Semin VascSurg. 2014).CRP yüksekliği ile seyreden romatizmal hastalıklar (romatoidartrit gibi) ve otoimmun hastalıklarda CRP düzeyi 10 mg/L’ nin altı normal olarak kabul edilmektedir. Kronik obstrüktifakciğer hastalarında (KOAH olarak da isimlendirilir) CRP yüksekliği olması, yaşam süresini kısaltmaktadır (Liu SF, ArchBronconeumol. 2011). Yaşlılarda CRP çok az yüksek bile olsa halsizlik ve yorgunluk yakınmaları artmakta, yaşam kaliteleri daha kötü olmaktadır (Niu K, Gerontology. 2008). Fakat kalp-damar hastalığı olan ve gerekli tıbbi tedavisini alan kişilerde CRP yüksekliğinin kişiler üzerine olan olumsuz etkisi engellenebilmektedir. Bu nedenle eğer hastalık tanısı konduysa mutlaka tıbbi tedavi alınmalıdır. Şizofreni gibi beyin sağlığı hastalıklarında hastaların %28 gibi önemli bir kısmında müzmin iltihap göstergesi olan CRP yüksekliği bulunmaktadır (Miller BJ,ClinSchizophrRelatPsychoses. 2014).
CRP yüksekliği ile nasıl mücadele edilmeli?
Öncelikli olarak altta yatan neden var mı değerlendirilmesi gerekli. Eğer altta yatan hastalık veya enfeksiyonun tedavisi mümkünse buna yönelik tıbbi tedaviler başlatılmalıdır. İltihabi sürecin göstergesi olan CRP yüksekliği ile mücadelede en önemli faktörlerden birisi yaşam ve beslenme tarzının değiştirilmesidir.
Beslenmede nelere dikkat edilmeli?
Vücutta iltihabi yanıtı tetikleyecek olan kızartma, ızgara, kömürde pişirme gibi toksik yöntemlerle gıdaların hazırlanmaması, hazır gıdalarda bulunan trans yağın hiçbir şekilde tüketilmemesi, iltihabi süreçte rol oynayan araşidonik asitten zengin olan et ve süt gibi iltihabi süreci besleyen gıdaların azaltılarak bitkisel protein ve balık yağı gibi omega-3’ den zengin gıdaların tüketilmesi, orta karar meyve – bol miktarda sebze ağırlıklı beslenme düzenine geçilmeli, aşırı kilonun verilmesi CRP düzeyinin düşürülmesinde yararlıdır. Oleik asitten zengin zeytinyağı da CRP’ yi düşürmede yararlıdır(Basu A, ArteriosclerThrombVascBiol 2006). Haftada 2-3 porsiyon somon, sardalya, ton, alabalık, ringa veya hamsi balığı gibi omega-3’ den zengin balıklar tüketilmelidir. Balık tüketemeyenler doktor önerisine göre günde 2-3 gram balık yağı içeren takviyeler alabilir. Basit şekerler, işlenmiş ve katkı maddesi içeren gıdalar tüketilmemelidir. Magnezyumdan zengin gıdaların beslenme içinde bulunması CRP’ nin düşürülmesinde çok yararlıdır.
Vitaminlerin yararı var mı?
Destek olarak kullanmaktan çok antioksidan özellikte olan C vitamini, beta karoten ve E vitaminini içeren meyve ve sebzelerin önerilen miktarlarda tüketilmesi çok faydalıdır. Yetersiz gıda tüketimi olanlar ancak doktor önerisine göre takviye almalıdır. Sigara içenler A vitamini veya sentetik beta karoten desteklerini kesinlikle almamalıdır.
CRP düzeyini düşürmede en etkili diyet hangisi?
Hayvansal gıda olarak deniz ürünlerinin ve balığın tüketildiği vejetaryenizm tipi olan pesketaryendiyet daha yararlı görünmektedir.
CRP yüksekliği olan şişmanlar ne yapmalı?
Özellikle menopoz sonrası kanser riski artmış olan şişman kadınlarda egzersiz ile diyet veya sadece diyet yapılması ile kilonun %5’ inden fazlasının verilmesi, CRP düzeylerinde ve diğer iltihabi yanıt belirteçlerinde azalma sağlamaktadır (Imayama I, CancerRes. 2012). Burada temel faktör kilo verilmesidir. Şişmanlarda iltihabi sürece olan yatkınlık kanser riskinde artışa neden olur. Bu nedenle diyet veya diyet + egzersiz kanser riskinin azaltılmasında yararlıdır. Diyetle beraber egzersiz yapılması, kalp-damar sağlığı, kemik erimesi ve kas kitlesinin korunması açılarından da yararlı olduğu için mutlaka yapılmalıdır. Kanser hastalarında kilo alımı, CRP düzeyini arttırabileceği için tedavi sonuçlarını olumsuz etkilemektedir.
Egzersiz yapılması yararlı mı?
Egzersizin iltihabi yanıt üzerine etkisi farklıdır. Egzersiz ilk başta kısa süreli akut faz yanıtını uyararak iltihabi yanıtı arttırırken, düzenli ve rutin bir şekilde yapılan ağır olmayan egzersiz ise iltihabi süreç gelişmesini engellemektedir (Okita K, ArteriosclerThrombVascBiol 2004). Yani egzersiz, düzenli olarak günlük hayatın bir parçası haline getirilirse CRP’ nin düşürülmesinde yararlıdır.
Alışkanlıkların CRP üzerine etkisi nasıl?
Sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıklarının bırakılması CRP yüksekliğini düşürmede, iltihabi süreç gelişmesini engellemede yararlıdır(Bazzano LA, AnnInternMed. 2003). Sigarayı hiç içmeyenlerde içenlere göre; yeni bırakanlarda bırakmayanlara göre CRP düzeyleri daha düşüktür. Hafif alkol kullananlarda, hiç kullanmayanlara göre CRP daha düşüktür ama alkol CRP ilişkisi U harfine benzemektedir; aşırı tüketim ile beraber artar.
CRP yüksekliği ve iltihabi süreçte yararlı bitkiler var mı?
Akgünlük, zencefil, meyankökü ve zerdeçal gibi bitkiler iltihabi hastalıklarda ve/veya CRP düzeyini düşürmede yardımcıdır. Zencefil ve zerdeçal gibi bitkilerin kökleri toz halinde günde 1-2 tatlı kaşığı baharat olarak gıdalara katılabilmektedir. Fakat tıbbi tedavi alan kişilerde ilaçlarla etkileşime girebileceği veya bazı kanserlerde sakıncalı olabilecekleri için doktor takibi olmadan kullanılmamalıdırlar.
Zerdeçal:Metabolik sendromu olan kişilerde zerdeçal ve karabiber ekstraktlarında bulunan bileşenlerin beraber kullanılması CRP düzeylerini azaltmada ve iltihabi süreci engellemede yararlıdır (Panahi Y, ClinNutr. 2015).
Zencefil:Şişmanlarda uzun süreli egzersiz ve zencefil desteği ile hafif düzeydeki iltihabi süreç azaltılmaktadır, bunun kalp-damar sağlığını korumada yararlı olacağı düşünülmektedir (Atashak S, J Sports SciMed. 2011). Ayrıca tip 2 şeker hastalarında zencefil desteğinin insülin direncini azaltmada, CRP düzeylerini azaltmada yararlı olabileceği, böylece şeker hastalığının yan etkilerinin azaltılabileceğine dair olumlu sonuçlar elde edilmiştir (Arablou T, Int J FoodSciNutr. 2014).
Akgünlük: astım, romatoidartrit, osteoartrit, Crohn hastalığı ve iltihabi kalınbağırsak hastalığı gibi müzmin iltihabi durumlarda klinik olarak yararlı bulunmuştur (Ernst E,BMJ. 2008).
