Romatizma nasıl bir hastalıktır?
Vücudumuzun hareket etmesini kas, kemik ve eklemler ile bu yapıları birleştiren bağlar sağlar. Romatizma, bu dokuları etkileyen geniş bir hastalık grubunun genel adıdır. Eklemlerde ağrı, hareket kısıtlılığı ile bazen de eklemlerde şişme ve şekil bozukluğuna neden olur.
Romatizmal hastalıklar hangileridir?
Birbirinden farklı yüzden fazla romatizmal hastalık vardır. Bu hastalıkların bazılarında eklem şikayetlerinin dışında ek belirtiler bulunabilir. Bunlar, vücutta mikrobik olmayan alerji benzeri bir iltihabın neden olduğu belirtilerdir. Romatoid artrit, sistemik lupus eritematozus ya da snkilozan spondilit gibi hastalıkların yer aldığı bu gruba iltihaplı romatizmal hastalıklar adı verilir. Osteoartrit (kireçlenme) gibi bazı romatizmal hastalıklarda ise belirtiler sadece eklemlerde ortaya çıkmakta ve diğer organlar hastalıktan etkilenmemektedir. Bu grupta yer alan romatizmal hastalıklara da dejeneratif (yıpranmaya bağlı) romatizmal hastalıklar adı verilir. Bu farklı grup romatizmal hastalıkların, belirtileri olduğu kadar tedavileri de farklı özellikler taşımaktadır.
Romatizmal hastalıklar kimlerde görülür?
Osteoartrit (kireçlenme) gibi dejeneratif (yıpranmaya bağlı) romatizmal hastalıklar toplumda yaygın olarak görülür. Sıklığı yaş ile birlikte artar. Kilo ile olan ilişkisinden dolayı özellikle yük taşıyan diz ve kalça gibi bacak eklemlerinde ortaya çıkar. El parmaklarının uç eklemlerinde ortaya çıkan ağrılı şişlikler şeklinde kendini gösteren ve özellikle kadınlarda sık rastlanan el osteoartritinde ise kalıtımın önemli bir rolü vardır.
İltihaplı romatizmal hastalıklar da genel olarak yine kadınlarda daha sık ortaya çıkmaktadır. Ancak bu, erkeklerde iltihaplı romatizmalı hastalıkların nadir olduğu anlamına gelmemektedir. Bu grup iltihaplı romatizmalar her yaşta ortaya çıkabilir ve yaşlılık hastalıkları değildirler. Bazı tipleri çocukluk çağında ortaya çıkabilir ve kronik (müzmin) olarak devam edebilir.
Her eklem ağrısı romatizma mıdır?
Eklem ağrısı yaygın olarak romatizma ile eş anlamlı olarak anılsa da romatizmal hastalıklarda sıklıkla ağrı dışında ek belirtiler bulunmaktadır. Kas ve eklemlerin kısa süreli ve genellikle zorlanma sonrası ortaya çıkan ağrılar, romatizmal ağrılar olarak adlandırılmamalıdır. Özellikle iltihaplı romatizmal hastalıkların eklem dışı çeşitli belirtileri bulunur. Bu belirtiler hastalıklara göre de farklılık gösterebilir. Bir veya birkaçı bir arada bulunabilir. Bu eklem dışı belirtiler şu şekilde özetlenebilir;
Romatizmal hastalıkların nedeni nedir? Korunulabilir mi?
Kireçlenme (osteoartrit) gibi dejeneratif (yıpranmaya bağlı) romatizmal hastalıklardan korunmada aşırı kilo alınmaması, sigara kullanımının engellenmesi, düzenli egzersiz gibi kişinin elinde olan etkenler ile hastalığın ortaya çıkışı geciktirilebilir ya da şiddeti azaltılabilir.
Genetik faktörler ve çevresel etkenler (örneğin viral veya bakteriyel mikrobik hastalıklar) katkısıyla da ortaya çıkan iltihaplı romatizmal hastalıklarda, genetik yatkınlıktan dolayı koruyucu önlemler bulunmamaktadır. Özellikle iltihaplı romatizmal hastalıkların, bağışıklık sisteminin işleyişinde oluşan düzensizlik sonucu ortaya çıktıkları bilinse de, çoğu durumda gerçek hastalık nedeni bilinmemektedir.
Romatizma tedavisi nasıl yapılır? Ne kadar sürer? Tamamen iyileşir miyim?
Gerek osteoartrit gibi dejeneratif hastalıklar gerekse iltihaplı romatizmal hastalıkların tedavisi uzun sürelidir. Bazı durumlarda ömür boyu sürdürülmelidir.
Osteoartrit tedavisinde, ilaçlar ile ağrının tedavisi yanısıra eklem hareketinin korunması amaçlı egzersizlerin ve fizik tedavi uygulamalarının da önemi vardır. Bu uygulamalar fizyoterapist ve doktor gözetiminde yapılabileceği gibi bu yolla alışkanlık edinilerek kişinin kendisi tarafından da sürdürülen davranışlar haline getirilmelidir.
İltihaplı romatizmal hastalıkların tedavisi ise çoğu zaman birden fazla ilaçla ve uzman bir doktorun kontrolünde yapılmalıdır. İlaç etkisinin (faydasının) yakın takibi ve uzun dönem kullanım ile gelişebilecek olası yan etkilerden hastaların korunabilmesi için düzenli takip büyük önem taşımaktadır.
Osteoartrit (kireçlenme)
Osteoartrit eklem kıkırdağında aşınma sonucunda eklemlerin normal yapısını bozarak, hareket kısıtlılığı ve ağrıya neden olan bir hastalıktır. Toplumda görülen en sık eklem hastalığıdır. Osteoartrit en çok diz, kalça, el parmak eklemleri, ayak başparmağı ve omurgada görülür.
Osteoartrit’in nedeni aşırı kullanımı ya da artmış yük altında kalmasıdır; Kıkırdak, kemik ve bağlar gibi eklemi oluşturan yapılarda gerek doğumsal gerek se sonradan gelişen bozukluklar ile eklemin yük taşıma yeteneğinin bozulması, ya da eklemin aşırı kullanımı, şişmanlık gibi nedenler ile eklemin aşırı yük altında kalarak erken yıpranmasıdır.
Kırk yaşından önce çok nadirdir. Yaşla görülme sıklığı artar. Yetmiş yaşındaki her 4 kişinin 3’ünde osteoartrit belirtileri vardır. Bazı ailelerde çok daha sık olarak ve daha erken yaşlarda osteoartrit geliştiği bilinmektedir. Kadınlarda diz ve ellerde daha sık görülür. Kalça eklemi osteoartriti ise kadın ve erkeklerde eşit oranda görülmektedir. Fazla kilo ve şişmanlık özellikle diz osteoartriti gelişimini kolaylaştırmaktadır. Doğuştan kalça çıkığı, ya da sonradan kaza, travma, hastalık gibi nedenlerle gelişen yapısal bozukluklar osteoartrit’i kolaylaştırır.
Nasıl ortaya çıkar?
Hastalar en sık ağrıdan yakınırlar. Ağrı eklemin kullanılmasıyla ya da günün ilerleyen saatlerinde en fazladır, dinlenmeyle rahatlar. Hastalar ilk hareket ettikleri sırada eklemde kısa süren bir tutukluk olabilir. Hareket ettikçe dakikalar içerisinde düzelir.
Eklemi oluşturan kemiklerde ortaya çıkan şekil bozukluğuna bağlı olarak eklem şiş görünebilir. Hareket sırasında eklemde sürtünme sesi (kıtırtı) duyulabilir.
El parmaklarında özellikle parmak uçlarındaki eklemlerde ve baş parmağın bileğe yakın kısmında görülen osteoartrit, parmak ucunda ağrılı kemik çıkıntılara, şişliklerine neden olur. Genellikle ilk ortaya çıktıklarında ağrılı, kızarık ve şiş olan bu şekil bozukluğunun belirtileri bir süre sonra tamamen geriler ve parmakların kullanımına engel olmayan parmak ucu şişlikleri şeklinde kalır.
Tanıda etkilenen eklemler ve belirtiler yol göstericidir. Eklemin röntgen filmleri osteoartrit kesin tanısını koydurur. Ancak bir hastada – özellikle ileri yaş grubunda – osteoartrit ve iltihaplı bir romatizmal hastalık (Ör. Romatoid artrit) aynı anda bulunabilir. İltihaplı romatizmalarda yüksek bulunan kan testlerinin normal olması osteoartritin diğer romatizmal hastalıklardan ayırt edilmesini sağlar. Bunun dışında osteoartrit tanısı konmasını sağlayan özel kan testi yoktur.
Tedavisi
Osteoartrit tedavisinin hedefi, ağrı ve hareket kısıtlılığının azaltılması, hastalığın ilerlemesinin engellemesi ile hastanın günlük işlerini sorunsuz yapılmasına yardımcı olmaktır. Hasar gelişmiş bir eklemde kıkırdak dokusundaki aşınmayı düzeltmek mümkün değildir. Bu nedenle özellikle vücut ağırlığının ideal kiloya inmesi, düzenli egzersizlerle ekleme binen yükün azaltılması ve kas gücünün artırılması çok önemlidir. Kas güçlendirici egzersizlerin gün içerisine dengeli bir şekilde dağıtılması ve düzenli uygulanması son derece yararlıdır.
Eklem ağrısının tedavisinde saf ağrı kesici ilaçlar (parasetamol) ve mikrobik olmayan romatizmal iltihabı baskılayarak ağrıyı kesen romatizma ilaçları (diklofenak, naproksen gibi) kullanılmaktadır.
Eklem içine, eklem sıvısına benzer özellikte sıvıların verilmesinin ya da ağız yoluyla alınan ve kıkırdak dokusu içeren bazı gıda maddelerinin yararı ise tartışmalıdır.
Osteoartrit, eklemde ileri derecede tahribat yaparak kişinin günlük ihtiyaçlarını bile yapamaz hale gelmesine neden olduğunda, bu eklemin cerrahi yöntemler kullanılarak bir protez ile değiştirilmesi gerekebilir. Eklem protezleri (yapay eklemler) hem ağrının ortadan kalkmasını, hem de eklem hareketlerinin belirgin şekilde düzelmesini sağlayan önemli cerrahi uygulamalardır.
Romatizma ile ilgili gerçekler ve söylentiler:
Söylenti: Romatizmal hastalıkların tedavisi bulunmamaktadır.
Gerçek: Romatizmal hastalıkların büyük bölümünde (>%90) uygun sürekli tedavi ve takip ile hastalık bulguları ortadan kaldırılabilmekte ve doku hasarı engellenebilmektedir.
Söylenti: Eklem iltihapları, rüzgar, soğuk havada kalma, rutubet, ıslak ortamlarda bulunma, bazı gıdalara aşırı duyarlılık gibi tıp dışı faktörler ile ilişkilidir.
Gerçek: İklimsel faktörlerin (soğuk, rüzgar, rutubet) ve bazı gıdaların eklem iltihaplarına yol açtığını gösteren veri bulunmamaktadır. Ancak barometrik basınç değişikliklerinin eklem ağrılarına yol açabildiği şeklinde gözlemler mevcuttur.
Söylenti: Artritler ailesel geçişlidir.
Gerçek: Bu hastalıklar ebeveynlerden çocuklara nadiren geçer. Ancak bazı ailelerde bazı artritlerin daha sık görülebildiği bilinmektedir.
Söylenti: Artrit ve romatizmalar yaşlıların hastalığıdır.
Gerçek: İltihabi romatizmalar hemen her yaşta görülebilmektedir. Tepe dönemi 30’lu yaşlardır. Osteoartrit gibi dejeneratif eklem hastalıkları ise yaş ilerledikçe daha sıklaşmaktadır.
Söylenti: Eklem çıtlatma ve eklem tıkırtısı romatizmaya neden olmaktadır.
Gerçek: Eklemlerin aşırı kullanımı dejeneratif eklem hastalığı riskini arttırmaktadır. Ancak, eklem çıtlatma ve tıkırdaması artrit için bir risk faktörü değildir.
Söylenti: Ekleme enjeksiyon yapılması kesinlikle eklem için zararlıdır.
Gerçek: Ekleme kortizon enjeksiyonu, eklemdeki iltihabı kontrol etmede çok faydalıdır. Ancak bu enjeksiyonun ehil kişilerce (romatolog) uygun şekilde ve gerekli durumlarda yapılması gerekir. Aşırı sık enjeksiyon uygulamasından da kaçınılması doğrudur.
Söylenti: Ağrı kesiciler (steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar) bağımlılık yapmaktadır.
Gerçek: Narkotik ağrı kesicilerin aksine bu grup ilacın bağımlılık yapıcı özelliği bulunmamaktadır. Doktorunuz ilaç dozunu arttırıyor ise bu hastalığınızın daha şiddetlendiği anlamına gelmektedir.
Söylenti: Bitkisel veya geleneksel tedaviler (bakır bilezikler, akupunktur, özel gıdalar ve sular) modern tıp uygulamalarından daha etkilidir.
Gerçek: Bu yöntemler doktorunuzun uyguladığı modern yöntemler gibi incelenmemiştir ve etkin olduğunu gösteren kanıt bulunmamaktadır.
