KIZAMIK AŞISI HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKEN HER ŞEY
Ülkemizde son iki ay içinde 24 kişide kızamık görülmesi, bu adını unutmaya başladığımız hastalığı tekrar sağlık gündemimizin başköşesine taşıdı. Anne-babalar arasında büyük endişe yaşanmaya başlandı.
Bu konuda hastalarımdan o kadar çok soru geldi ki kızamık aşısı ile ilgili temel bilgileri soru-cevap şeklinde derleyip toparladım.
1. Kızamık aşısı ne zamandan beri kullanılmaya başlanmıştır?
Kızamık aşısı ilk defa 1963 senesinde Amerika’ da ruhsat almıştır. Kabakulak aşısı 1967’ de kızamıkçık aşısı ise 1969’ da çıkmıştır. Bu üç aşı (KKK) 1971’ de birleştirilerek tek aşı şeklinde yapılmaya başlanmıştır.
Bu aşılara 2005’ den itibaren suçiçeği aşısı da eklenmiştir.
2. Kızamık aşısı kaç doz olarak yapılır?
Önceleri tek doz aşının yeterli olduğu düşünülmüş ancak aşının etkinliğini artırmak için 1989 senesinden itibaren iki doz uygulanmaya başlanmıştır. Çünkü tek doz aşı yüzde 95 oranında koruyuculuk sağlarken, iki doz aşı ile bu oran yüzde 99.7’ ye çıkmıştır.
1990’ dan itibaren ülkemizde tek doz olarak uygulanan aşı, 1998’ den beri iki doz olarak uygulanmaktadır.
3. Kızamık aşısı nasıl bir aşıdır?
Kızamık aşısı hastalık yapıcı etkisi azaltılmış olan canlı virüs aşısıdır.
4. Kızamık aşısı nasıl yapılır?
Kızamık aşısı deri altındaki yağlı dokuya zerk edilir.
5. Kızamık aşısı ne işe yarar?
Aşı ile vücuda verilen virüs sayesinde bağışıklık sistemi bu virüse karşı antikor adı verilen koruyucu proteinler üretir ve bu kişi ileriki dönemde bu virüsle karşılaşsa bile hasta olmaz.
6. Kızamık aşısı ne zaman yapılmalıdır?
Kızamık aşısının ilk dozu ülkemizde çocuk 12 aylıkken (en geç 15 aylığa kadar) ve ikinci dozu ise okul öncesi çağda (4-6 yaşlarında) yapılır. Özel durumlarda her iki doz arasında en az bir ay olmalıdır.
DSÖ, geri kalmış ülkelerde aşının çocuk 6 ve 9 aylıkken yapılmasını tavsiye etmektedir.
7. Annenin kızamık geçirmiş olması çocuğu korur mu?
Kızamık geçiren annelerden bebeklerine geçen antikorlar çocukları 9 aylık olana kadar (belki biraz daha uzun süre) korurlar. Bu sebeple de aşı çocuklara doğar doğmaz değil, 9 aylıkken yapılmaya başlanır.
8. Kızamık aşısının daha erken yapılması sakıncalı mıdır?
Aşının 9 aydan (hatta 12 aydan önce) önce yapılması durumunda çocuğun anneden aldığı antikorların aşının etkili bağışıklık cevabı oluşturmasına engel olması mümkündür. Aşının 2 doz yapılmasının sebebi de bu ihtimali ortadan kaldırmaktır.
9. Kızamık aşısı sadece çocuklara mı yapılır?
Kızamık aşısı sadece çocuklara değil kızamık aşısı olmamış, kızamık geçirmemiş erişkinlere (özellikle de sağlık çalışanlarına) de yapılabilir. Erişkinlere yapılan aşı ile çocuklara yapılan aşı farklı değildir.
10. Kızamık aşısının etkinliği ne kadardır?
Kızamık aşısının ilk dozunun koruma oranı yüzde 95’ tir. Bunun sebebi aşının taşınması ve saklanması ile ilgili kusurlar veya aşının yeterli bağışıklığı sağlayamamasıdır. Bundan dolayı da 2. doz aşı yapılarak koruyuculuk oranı artırılır ama gene de çok nadir de olsa bu durumda da yeterli antikor oluşmayanlar (yüzde 0.3) olabilir.
11. Kızamıklı bir hasta ile temas eden birine kızamık aşısı etkili midir?
Kızamıklı biri ile temastan 3 günden daha az zaman geçmişse kızamık aşısı yapılır. Bu süre daha uzunsa kızamık gamaglobulini uygulanmalıdır.
12. Aşının komplikasyonları nelerdir?
En sık rastlanan yan etki aşı yapılanların yüzde 5-15’ inde görülen ateştir. Yüzde 5’ inde ise kızamığa benzer döküntü ve lenf bezlerinde şişme görülür. Bu yan etkiler genellikle aşı yapıldıktan 7-12 gün sonra ortaya çıkar.
Aşı olan erişkin kadınların yüzde 25’ inde eklem ağrısı olur ki bu karma aşıdaki kızamıkçık virüsü ile ilgilidir.
Kızamık aşısı yapılanların her 3 binde birinde 5-12 gün sonra kalıcı olmayan ateşli havale görülür. Daha önce havale geçirmiş olan veya birinci derecede akrabalarında havale olan çocuklarda risk daha yüksektir.
Aşı yapıldıktan sonraki 2 ay içinde 30-40 binde bir sıklığında trombosit azalması (trombositopeni) ortaya çıkar; daha önce de trombositopenisi olanlarda ihtimal daha yüksektir. Aşıyla ilgili trombositopeni çoğu zaman geçicidir ve herhangi bir problem yaratmazsa da kanamalara da sebep olabileceği bildirilmiştir. Ayrıca kızamık ve kızamıkçığa bağlı olarak trombositopeni gelişme riskinin daha yüksek olduğu da unutulmamalıdır.
Kızamık aşısından sonra çok daha nadir olarak sağırlık, uzun süreli havale, koma ve şuur kaybı, kalıcı beyin hasarı da bildirilmiştir ama bunların aşı ile mi ilgili olduğu tesadüfen mi bir arada oldukları belli değildir.
13. Aşıdan sonra döküntü olan çocuklar kızamık bulaştırır mı?
Hayır, bulaştırmaz ve bundan dolayı da çocuğun izole edilmesi gerekmez.
14. Kimler aşı olamaz?
Yüksek ateşi olanlar; zatürree, tüberküloz veya başka bir enfeksiyon hastalığı olanlar; bağışıklığı ileri derecede baskılayabilen hastalığı olanlar (AİDS, lösemi, lenfoma, kanser); bağışıklık bozuklukları (hipogamaglobulinemi, disgamaglobulinemi); kanlarında trombosit eksikliği olanlar; kemoterapi, radyoterapi görenler; yüksek doz kortizon ve immunsüpresif ilaç kullananların aşı olmaları sakıncalıdır.
15. Alerjik olanlar kızamık aşısı olabilir mi?
Aşı yapılan yerde kızarma, kaşınma gibi aşırı duyarlılık tepkileri sık görülür ama bunlar geçicidir ve önemli değildir. Anaflaksi türünde ciddi alerjik olaylara bir milyonda bir rastlanır. Aşıda bulunan neomisin ve jelâtine alerjik olduğu bilinenlere aşı yapılmamalıdır. İlk dozdan sonra anaflaksi geçirenlere 2. dozun uygulanması sakıncalıdır.
Bunun dışında saman nezlesi, astım, egzama gibi alerjik hastalıklar ve ilaç alerjileri aşı için sakınca teşkil etmez.
16. Gebe kadınlar kızamık aşısı olabilir mi?
Diğer bütün canlı virüs aşılarında olduğu gibi gebe olduğu bilinen kadınlar aşı olmamalıdır. Aşı olan kadınlar en az 4 hafta geçmeden de gebe kalmamalıdır. Emziren kadınlar aşı olabilir.
17. Yumurtaya alerjisi olanlar kızamık aşısı olabilir mi?
Yumurtaya karşı anaflaksi tipinde alerjisi olanlar yani aşı yapıldıktan sonra nefes darlığı, gırtlak ödemi, bayılma, tüm vücudun şişmesi gibi tepkiler gösterenlerin kızamık aşısı olmaları sakıncalıdır.
Buna karşılık yumurta yedikten sonra hafif kızarma, kaşıntı gibi şikayeti olanların aşı olmasında bir sakınca yoktur.
18. Kan nakli (transfüzyon) yapılanlar kızamık aşısı olabilir mi?
Kan nakli yapılanlar ve immunglogulin tedavisi görenler en az 3 ay geçmeden kızamık aşısı olmamalıdır; çünkü bunlarda yeteri kadar antikor oluşmayacağı için aşı etkisiz kalır.
19. Aşı otizm yapar mı?
Kızamık aşısı ve otizm arasında bir ilişki olduğu iddiası bugüne kadar ispatlanamamıştır. Bu iddia, Wakefield isimli araştırmacının 1998’ de Lancet’ de yayınlanan ve karma aşıdaki kızamık virüsünün iltihabi bağırsak hastalığına yol açtığını, böylece zararlı proteinlerin kana geçerek beyine zarar verdiklerini ileri süren makalesine dayanmaktadır. Otizm kızamık aşısı ilişkisi daha sonra yapılan araştırmalarda doğrulanamamıştır. Ayrıca, Wakefield’ in aşı üreticilerine karşı kanıt arayan avukatlar tarafından desteklendiğini açıklamamış olması da güvensizlik yaratmıştır. Bu kişi İngiltere’ de doktorluk yapmaktan men edilmiş ve makalesi de 2010’ da lancet’ deb geri çekilmiştir.
20. Kızamık geçirmiş olanlara aşı yapılması sakıncalı mıdır?
Kızamık geçirmiş olanlara aşı yapılmasına gerek yoktur ama yanlışlıkla yapılırsa da bir soruna yol açmaz. Aynı şekilde daha önce kızamık aşısı yapılmış olan birine tekrar aşı yapılması da herhangi bir olumsuzluğa sebep olmaz.
21. Kortizonlu sprey kullanan çocuklara kızamık aşısı yapılabilir mi?
Kortizonlu sprey kullanan astımlı çocuklara kızamık aşısı yapılmasında herhangi bir sakınca yoktur.
