Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ne göre depresyon, tüm hastalıklar arasında görülme sıklığı açısından dördüncü sırada olan, tedavi edilmediğinde intihar gibi çok ciddi riskleri taşıyan ve yaşam kalitesini bozan önemli bir ruhsal bozukluktur. Depresyon tedavisi için birçok ilaç, bağımsız çalışma ile etkinlikleri kanıtlanarak antidepresan olarak ruhsat almıştır.
İşte bu yüzden antidepresanlar yarım asırdan fazla bir süredir güvenle kullanılmaktadır. Depresyon tek bir klinik antite değildir. Unipolar, bipolar, karma, disforik özellikli, ajite, retarde, atipik, psikotik özellikli ve melankolik, v.s. isimlerle adlandırılan farklı klinik görünümlerde depresyon tabloları vardır. Ayrıca, depresyonun şiddeti, geçmiş depresyon ataklarının sayısı da önem arz etmektedir. Hepsi halk arasında ‘depresyon’ diye adlandırılan, depresyonun bu çok değişik klinik alt tiplerinin her birinin tedavisinde antidepresan ilaçların ve yardımcı ilaçların seçimi, tedavi süresi v.s. profesyonellik ve ustalık gerektirir. Hekimlik mesleği inceliklerinin yeterli ölçüde karşılanamadığı uygulamalarla antidepresanların etkililiği konusunda kuşkular doğabilmektedir.
Antidepresan etkinin ortaya çıkabilmesi 4-6 haftalık kullanım süresi gerektirir. Antidepresan ilaç tedavisi süresi ise, ortalama 12 ay sürdürülmelidir. Hasta remisyona girdikten sonra antidepresan ilaç 4-6 ay tedavi dozunda tutulup, daha sonra idame dozuna geçilmelidir. Bir yıl dolduğunda da antidepresan ilaçlar aylar içinde dozu tedricen azaltılarak kesilmelidir. Kesildikten sonra belirtiler yinelerse, ilacın tekrar başlanması ve 3-6 ay daha tedavinin sürdürülmesi uygundur.
Depresyonun en dramatik komplikasyonu intihar olup; depresyon vak’alarının %15 kadarı intihar nedeniyle ölmektedir. Tüm intiharların %70’i depresyon vak’alarıdır. ABD'de intihar, ölüm nedenleri arasında 7. sırada yer almaktadır. Seçici serotonin gerialım inhibitörlerinin (SSRI) tüm dünyada yaygın bir şekilde kullanıldığı 1990 yılından sonraki dönemde intihar oranlarının anlamlı olarak düştüğünün istatistiksel gerçek olarak karşımızda duruyor olması da, antidepresan ilaç tedavisinin önemini gösteren ve antidepresan ilaçların depresyonda etkili olduğunun gösteren diğer bir kanıttır. Bu bu gerçeklere ve kanıtlara rağmen antidepresanların etkisizliğini, dahası ANTİDEPRESANLAR İNTİHARA YOL AÇIYOR iddiası bilimsel dayanaktan yoksundur.
Antidepresanların beyin hücrelerinin gelişimini ne şekilde desteklerini gösteren kanıtların yeni tedavi olanaklarının geliştirilmesinde yardımcı olacağı bildirildi:
Hipokampüs, yaşam boyu yeni nöronlar üreten iki beyin bölgesinden biri olarak bilinir. Depresyonlu insanlarda bu yenilenme süreci kesintiye uğrar. Bu durumun hastalığın semptomlarıyla ilgili olup olmadığı henüz bilinmese de antidepresan ilaçlarının hipokampüsteki nöron yenilenmesini tetikledikleri kesinlik kazandı.
Londra King’s College bilim insanları şimdi bu sürecin tam olarak ne şekilde işlediğini buldular. Daha önceki araştırmalar bazı antidepresanlar ve glukokortikoid stres hormonları arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştu deniyor New Scientist dergisinde. Christoph Anacker ile çalışan ekip bu yüzden Sertralin maddesinin beyin hücrelerindeki glukokortikoid reseptörlerinde etkili olup olmadığını test etmiş.
Bu amaçta laboratuvarda insanın öncü hipokampüs hücreleri üretildikten sonra Setralin ilave edilmiş. On gün sonra kültür hücrelerinde beklenilenden yüzde yirmi beş oranında daha fazla nöronun geliştiği görülmüş. Bilim insanları Setralin etki maddesinden önce glukokortiod reseptörlerini bloke eden bir ilaç ilave ettiklerinde, yeni nöron sayısının aşağı yukarı normal gelişim sürecinde beklenildiği kadar olduğu görülmüş.
Anacker’e göre glukokortoid hormonları ve antidepresanlar reseptörleri etkinleştiriyorlar. Ancak bu süreç çeşitli yollardan ve farklı şekillerde gerçekleşmekte. Bilim insanları yeni sonuçlarla tam olarak istenilen bölgede etkinleşen yeni ilaçların geliştirilebileceğini umuyorlar.
Depresyon çok sık görülen önemli bir hastalıktır. İsteksizlik, hayattan zevk almama, sinirlilik, uyku ve iştah bozukluğu gibi belirtileri vardır. Unutkanlık, yorgunluk, cinsel sorunlar, okul başarısında düşme, iş performansında azalma, aile içi geçimsizlik gibi durumlar da tabloya eşlik edebilir.
Antidepresanlar
Antidepresan ilaçlar, depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Depresyonda beyinde serotonin, noradrenalin, dopamin maddeleri azalmıştır. Antidepresanlar bu maddelerin miktarını arttırarak etki gösterir.
1. Antidepresan ilaçlar beyinde bozulmuş olan dengeyi yeniden sağlar.
2. Antidepresan ilaçların etkileri geç başlar (4-6 hafta sonra). Arada bir 1-2 ilaç alarak depresyondan kurtulmak mümkün değildir.
3. Antidepresan ilaçlar gelişigüzel bırakılmamalıdır. Kişi haftalar içinde tamamen iyileşse bile, antidepresan ilaca en az 6 ay devam edilmelidir.
4. Antidepresan ilaçlar bağımlılık yapmaz.
5. Antidepresan ilaçlar depresyon dışındaki durumlarda da faydalıdır. Obsesif kompulsif bozukluk, panik bozukluğu ve sosyal fobi gibi.
Yeni kuşak antidepresanlar
Sertralin (Lustral, Seralin, Selectra, Serdep)
Sitalopram (Cipram, Eslopram, Citol, Vodalex, Citara)
Paroksetin (Seroxat, Paxil)
Fluvoksamin (Faverin)
Fluoksetin (Prozac, Depreks, Zedprex, Fulsac, Florak)
Essitalopram (Cipralex, Eslorex, Citoles)
Venlafaksin (Efexor, Veniba)
Milnacipran (İxel)
Reboksetin (Edronax)
Tianeptin (Stablon)
Mirtazapin (Remeron, Mirtaron)
Klasik antidepresanlar
Moklobemid (Aurorix)
Mianserin (Tolvon)
Trazodon (Desyrel)
Bupropion (Zyban)
Amitriptilin (Laroxyl)
Klomipramin (Anafranil)
İmipramin (Tofranil)
Opipramol (İnsidon, İnsomin)
Prof. Dr. Özcan Uzun / www.gundempsikiyatri.com
