Sindirim kanalını radyolojik olarak görüntülemek ancak yüksek dansiteli bir materyal ile sıvanması halinde başarılabilmektedir. Bu amaçla kontrast madde kullanımına gerek bulunmaktadır. Kontrast maddeler (Radyopaklar), vücuttan geçen X ışınlarının emilimini arttırarak vücut yapısı hakkında bilgi sağlamak için kullanılır. Kullanılacak kontrast madde seçimi önemli özellikler içermelidir. Bu özelliklerden en önemlisi hastaya toksik bir etkisi olmamasıdır. Aranılan özelliklere uygun olarak Baryum solüsyonları kullanılmaktadır. Baryumlu preparatlar sindirim kanalında emilim olmaksızın intestinal yolla vücudu terk etmekte, radyolojik incelemelerde istenilen kontrastlığı sağlamaktadır. Ayrıca fiyatının uygun olması da bir diğer tercih nedeni olmaktadır. Özellikle oral yoldan alındığında içim kolaylığı gerektiği halde bazı hastaların tolere etmesi zor olabilmektedir. Bu nedenle düşük viskozitede preparatlar kullanılmalıdır.
Gastroduodenal sistemin radyolojik tetkikinde kullanılır. Bağırsak tıkanması veya delinmesi şüphesi olduğunda ve pilor darlığında kontrendikedir. Baryum sülfata veya süspansiyon bileşiminde bulunan maddelerden herhangi birine karşı aşırı duyarlılığı olduğu bilinen hastalarda kullanılmamalıdır. Baryum sülfatın lavman şeklinde uygulanması; özellikle intestinal hastalığı olanlarda, çocuklarda, yaşlı ve düşkünlerde çok dikkat gerektirir.
Konstipasyonu önlemek için prosedür sonrası yeterli miktarda sıvı alımı sağlanmalıdır. Kullanmadan önce iyice çalkalanmalıdır. Gebelerde radyolojik tetkikler sakıncalı olduğundan dolayı kullanımı önerilmez. Emziren annelerde ilacın hekim kontrolü altında alınması önerilmektedir. Baryum sülfatın mide ve barsaktan emilimi olmadığından, makine ve araç kullanımına etkisi yoktur. Rektal yoldan verildiğinde nadir olarak kolonlarda genişlemeye ve kabızlığa sebep olabilir. Doktor tarafından başka şekilde tavsiye edilmediği takdirde; iyice çalkalanan süspansiyon hastaya içirilir ve çekimlere başlanır. Radyobarit süspansiyon lavman şeklinde de kullanılabilir. 25°C'nin altındaki oda sıcaklığında saklanmalı ve kesinlikle dondurulmamalıdır.
Rp.
Baryum sülfat 23 g
Polivinil pirolidon (PVP ) 1 g
Sodyum karboksimetilselüloz 0,092 g
Metil paraben 100 mg
Propil paraben 20 mg
Sodyum bisülfit 70 mg
Distile su q.s. 100 ml
Formülde yer alan maddeler;
Baryum sülfat- Barii sulfas- Barium sulfate- Sulfate de baryum:
Baryum sülfat oral ve rektal yoldan kullanılan radyopak bir ilaçtır. Gastrointestinal kanalın radyografik incelemelerinde kontrast maddesi olarak kullanılır. Özofagus ve kolondaki anomalilerin saptanması ve değerlendirilmesinde de kullanılabilir. Radyografik kontrast maddeler (radyopak maddeler) vücuttan geçen X ışınlarının absorbsiyonunu artırırlar ve böylece vücuttaki yapıların şekillerinin belirgin olarak alınabilmesine olanak tanırlar. Bu baryum sülfat'ın kontrast madde olarak kullanılmasını açıklar. Baryum sülfat partikül içermeyen ince, ağır, beyaz ve kokusuz bir tozdur. Su ve organik çözgenlerde pratik olarak çözünmez; asid ve alkali hidroksidlerinde çok az çözünür ya da pratik olarak çözünmez.
Baryum sülfat terkibinde klorür ve karbonat ihtiva etmemelidir. Karbonat ihtiva ederse midede klorür haline geçer ve toksik tesir gösterir. Öldürücü doz klorür için 0,9 g’dır. Ölüm 6 saatte veya 12 saat sonra vuku bulur. Zehirlenme halinde mide mağnezyum sülfat çözeltisi ile yıkanır, hasta sıcak tutulur.
Gastrointestinal radyografi;
Üst gastrointestinal kanal incelemelerinde kontrast madde olarak:
Yetişkinler: %40-250 a/v süspansiyondan 75-2400 ml PO. Miktar yapılacak olan spesifik incelemeye göre belirlenir.
Çocuklar: %50-250 a/v süspansiyondan PO olarak verilecek miktar yapılacak olan spesifik incelemeye göre hekim tarafından belirlenir.
Alt gastrointestinal kanal incelemelerinde kontrast madde olarak:
Yetişkinler: %17-125 a/v süspansiyondan 0.350-2.5 litre rektal olarak uygulanır; miktar yapılacak olan spesifik incelemeye bağlı olarak belirlenir.
Çocuklar: %15-120 a/v süspansiyon rektal yoldan verilir. Verilecek miktar yapılacak olan spesifik incelemeye göre hekim tarafından belirlenir. Baryumun gebelikte güvenli kullanımı kanıtlanmamıştır; gebe kadınlarda, sadece, sağlayacağı potansiyel yarar fetus üzerinde yapabileceği zarar riskinden fazla olduğunda kullanılmalıdır. Radyopak ajanlar tipik olarak X kategorisi'nde sınıflandırılır. Baryum sülfatın, baryum verilmesini takiben abdominal bölgede uygulanan elektif radyografide kullanılması fetusun radyasyona maruz kalması nedeniyle kontrindikedir; uterusta radyasyona maruz kalmanın fetus üzerinde zararlı olduğu bilinmektedir.
Polivinil pirolidon (PVP )- Polividon- Poly(1-vinyl-2-pyrrolidinon) [IUPAC; ASK]- Polyvidonum [PhBs IV; Ph. Eur. 3; Ph. Int. III]- Povidonum [Ph. Eur. 3]:
Polivinilpirolidon (PVP) değişik amaçlarla kullanılan sentetik bir polimer karışımıdır. Bileşimleri doğal gözyaşına çok benzer. Bundan başka, PVP'nin ortalama molekül ağırlığı 10.000-70.00 0 arasında değişen tipleri eczacılıkta dağıtıcı ve süspande edici olarak kullanılır; molekül ağırlığı 20.000-40.000 arasında olanlar eskiden plazma hacim genişletici olarak kullanılmıştır. Povidon (PVP) farklı molekül uzunluk ve ağırlığına sahip 1-vinilpirolidin-2-on'un lineer sentetik polimerlerinden oluşan bir karışımdır. Hafif kokulu, beyaz veya sarımsı-beyaz renkte, higroskopik toz veya pullar halinde bulunur. Su, alkol ve kloroformda serbestçe çözünür; eterde pratik olarak çözünmez. Sudaki %5'lik çözeltisinin pH'sı 3-7 arasındadır.
Sodyum karboksimetilselüloz- Karboksimetilselüloz sodyum- Carboxyméthylcellulose sodique [DCF; FP]- Carboxyméthylcellulose sodique [DCF; FP]:
Karboksimetilselüloz sodyum eksik veya yapıca bozuk göz yaşı tabakalarına bağlı olarak oküler yüzeyin nemlendirilmesinin bozulduğu, kuru göz sendromu (keratitis sicca) veya keratokonjunktivitis sicca gibi durumlarda kullanılır. Bütün yapay göz yaşı ürünleri gibi etkisini farmakolojik olarak değil mekanik olarak gösterir. Karboksimetilselüloz sodyum farmasötik preparatların hazırlanmasında yardımcı madde olarak da kullanılır Karboksimetilsellüloz sodyum beyaz, kokusuz, granüler bir tozdur. Aseton, alkol, eter ve toluende pratik olarak çözünmez. Suda berrak kolloidal bir çözelti vererek dağılır. Kuvvetli asit çözeltileri, çözünür demir tuzları, alüminyum, civa, çinko gibi diğer bazı metaller ve ksantan zamkı ile geçimsiz olduğu bildirilmiştir.
Metil paraben- Metil parahidroksibenzoat- Methyl hydroxybenzoate- Nipagin M:
Metilparaben farmasötik formülasyonlar, kozmetik ürünler ve gıdalarda antimikrobik koruyucu olarak yaygın şekilde kullanılır. Tek başına ya da diğer parabenlerle veya diğer antimikrobik ajanlarla kombine halde kullanılır. Özellikle kozmetik ürünlerde en sık kullanılan koruyucudur. Noniyonik yüzey aktif maddelerin varlığında antimikrobik etkisi önemli oranda düşer. Metil, etil ve propil paraben için tahmini kabul edilebilir günlük maksimum alım miktarı vücut ağırlığının kg'ı başına 10 mg olarak bildirilmiştir. Metilparaben kokusuz veya hafif kokulu renksiz kristaller ya da beyaz kristalize bir toz halinde bulunur. Etanol, metanol, eter ve propilen glikolde kolayca çözünür; suda güç çözünür; sıvı parafinde pratik olarak çözünmez.
Propil paraben- Propil parahidroksibenzoat- Propylis parahydroxybenzoas- Nipasol M:
Propilparaben antimikrobik bir koruyucudur. Farmasötik formülasyonlar, kozmetik ürünler ve gıdalarda koruyucu olarak yaygın şekilde kullanılır. Tek başına ya da diğer parabenler veya diğer antimikrobik ajanlarla kombine halde kullanılır. Özellikle kozmetik ürünlerde en sık kullanılan ikinci koruyucu konumundadır. Noniyonik yüzey aktif maddelerin varlığında antimikrobik etkisi önemli ölçüde zayıflar. Metil, etil ve propil paraben için tahmini kabul edilebilir günlük maksimum alım miktarı vücut ağırlığının kg'ı başına 10 mg olarak bildirilmiştir. Propilparaben beyaz renkte, kokusuz, belirgin bir tadı olmayan kristalize bir tozdur. Suda çok güç çözünür; ethanol, metil alkol, propilen glikol, aseton ve dietil eterde kolayca çözünür.
Sodyum bisülfit- Sodyum hidrojen sülfit- Sodium bisulphite- Hydrogen sulfite sodium:
Sodyum bisülfit farmasötik formülasyonlarda %0.01-1 konsantrasyonda antioksidan olarak kullanılır. Sülfitler bronkospazm ve anaflaksi dahil aşırı duyarlılık reaksiyonlarına neden olabilir. Yüksek dozda gastrointestinal bozukluklar, solunum, dolaşım ve santral sinir sistemi sorunlarına neden olabilirler. Sodyum bisülfit beyaz kristalize bir tozdur. Suda 20°C'de 1:3.5, 100°C'de 1:2 ve etanolde (%95) 1:70 oranında çözünür. Sıkıca kapalı hava geçirmeyen kaplarda saklanmalıdır. Sülfitler sempatomimetik ilaçlar ve orto- ve para-hidroksibenzil alkol türevleriyle reaksiyona girerler. Bunun sonucunda farmakolojik aktivitesi az ya da hiç olmayan sülfonik asit türevleri meydana gelir. Adrenalin ve türevleri bu inaktivasyona maruz kalan en önemli ilaçlar arasındadır.
Distile su- Saflaştırılmış su- Aqua [INCI-EU]- Gereinigtes Wasser [ASK]- Water, purified [BP; NF; USP]- Wasser, gereinigtes [Ph.Eur.]:
Distile su içme suyunun distilasyonuyla hazırlanan ve pek çok farmasötik formülasyonda çözücü veya taşıyıcı olarak kullanılan yüksek saflıkta sudur. Berrak ve renksiz bir sıvıdır, kendine özgü koku ve tadı yoktur. Eczacılıkta su denilince distile su anlaşılmalıdır. Distile suyun kullanım süresi sınırlıdır. Her şekilde kullanılmadan önce kaynatılması gerekir. Parenteral preparatlarda kullanılacak suda ek bazı özelliklerin istenmesi nedeniyle bu amaçla enjeksiyonluk su kullanılmalıdır. Ayrıca daha ucuz ve kolay elde edilebilmesi nedeniyle kullanımına izin verilen farmasötik preparatlarda distile su yerine deiyonize su da kullanılabilir.
Formülün Hazırlanması:
Bu preparatın toplam miktarı 100 mL’dir. Bu değerlere göre reçetede bulunan her bir madde oranı dikkate alınarak preparat 100 mL’den az veya çok miktarda hazırlanabilir.
Distile suyun 70 ml'si ısıtılır, içinde metil paraben, propil paraben ve sodyum bisülfit çözündürülür.
PVP ile sodyum karboksimetilselüloz, hazırlanan bu çözeltinin üzerine ilave edilerek homojen karışım elde edilinceye kadar karıştırılır.
Bu karışımın üzerine, bu süspansiyonda dağılan toz kütlesini oluşturacak baryum sülfat eklenir.
Homojen olana kadar karıştırılır ve su ile 100 ml'ye tamamlanır. Karıştırma işleminde 2000 Rpm mekanik karıştırıcı kullanılması preparatın kalitesini ve homojenitesini artıracaktır. Formülün hazırlanmasında kesinlikle farma kalite Baryum sülfat kullanılmalıdır. 02.01.2022
Kaynaklar:
1-RxMediaPharma® İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı 2022
2-TEB Majistral İlaçRehberi
3-Tıbbi Formüler 11.Baskı / Cemal Kasım Güven
