Yrd. Doç. Dr. Murat DOĞAN
Demir Neden Bu Kadar Önemli?
Demir elementi dünyada en yaygın bulunan elementlerden birisidir. İnsanlar için temel bir mikro besin maddesi olarak belirtilen demir elementinin eksikliği dünyada fazlasıyla yaygındır. Tamamıyla dışarıdan alınan bir mikro besin olması sebebiyle demir yönünden zengin besinlerle beslenmek veya dışarıdan demir takviyesi almak önem teşkil etmektedir. Demir, insan vücudunda yoğun olarak kırmızı kan hücrelerindeki ve eritroblastlardaki hemoglobinlerde bulunur ve karaciğerde depolanır. Birincil rolü eritropoezi desteklemektir fakat hücrelerin ve organların gelişimi ve metabolik işlevler için de demir önemli bir mikro besindir. Ayrıca, oksijenin vücutta taşınması için gerekli bir elementtir. Demir fetal gelişim sırasında organ sistemlerinin ve beynin gelişimi için kilit bir rol oynamaktadır. Bebeklik ve çocukluk döneminde demir tüketimi fazladır bu sebeple demir miktarı kas gelişimi açısından önem teşkil etmektedir. Anne sütü demir ihtiva etmektedir lakin bebeklerde tüketimi fazla olduğundan dolayı ek demir kaynakları sağlamak gerekmektedir. Demir, Tip 1 besin maddesi olarak belirtilmektedir. Yani demir eksikliği olsa dahi çocuk büyümekte ancak bu eksiklik bazı belirtilerle kendini belli etmektedir. Demir eksikliğinin oluşması ile şekillenen Demir Eksikliği Anemisi sebepli olarak çocuklarda nörogelişimsel sorunlar meydana gelebilmektedir. Vücudun demir ihtiyacı belli dönemlerde artmaktadır. Bu dönemler emzirme dönemi, gebelik dönemi, sık doğum yapılan dönem, çocukların büyüme dönemi ve ergenlik dönemi olarak sayılabilir. Vücuttaki eksikliği sorun olan demir, vücutta fazla olduğu durumlarda da sorun teşkil etmektedir. Demirin vücutta fazla olduğu durumlarda vücuttan atılmadığı için organlarda ve gözlerde birikerek hasara sebep olabileceği bilinmektedir.
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliği olduğu durumlarda iştahsızlık, halsizlik, huzursuzluk, dikkat eksikliği, hiperaktivite sendromu, sinirli olma hali, büyüme geriliği, kognitif ve entelektüel fonksiyonlarda gerilik, uyku bozuklukları, nefes tutma nöbetleri, tırnak ve saçlarda kolay kırılma, kaşık tırnak, angüler stomatit, dil papillalarında atrofi, düz ve parlak dil gibi belirtiler görülebilmektedir. Demir eksikliğinin erken evrelerinde demir eksikliği anemisi gelişmeyip, ileri seviyeli demir eksikliklerinde demir eksikliği anemisi de görülebilmektedir.
Demir Eksikliği Tanısı
Demir eksikliği tanısı, hekimin hastanın şikâyetleri doğrultusunda tam kan sayımı ve biyokimyasal testler neticesinde yapacağı değerlendirmelere istinaden konulmaktadır.
Günlük Demir İhtiyacı
Çocukluk döneminde günlük demir ihtiyacı yeni doğanlarda 1 mg/kg, prematüre doğanlarda 2-4 mg/kg, 1-3 yaş aralığında 7 mg, 4-8 yaş aralığında 10 mg, 14- 18 yaş erkek çocuklarında 11 mg ve 14-18 yaşındaki kız çocuklarında 15 mg’dır. Yetişkin erkekler için 10 mg, yetişkin kadınlar için 18 mg, gebelik dönemi için 27 mg, emzirme dönemi için ise 18 mg’dır.
Demir Emilimini Azaltan Faktörler
Demirin vücutta emilimini azaltan besinler bulunmaktadır. Bu besinlerin demir takviyeleri ile birlikte kullanılması demir emilimini azaltmakta ve eksiklik durumunda uygulanan tedaviyi engellemektedir. Demir emilimini azaltan besinler; fitatlar (kepekli tahıllar, yağlı tohumlar), tanenler (siyah çay, kahve, kakao), soya türevleri, kalsiyum tuzları, kazein ve kahve gibi gıdalardır.
Demir İçeren Besinler
Kuru baklagiller, karaciğer, tavuk eti, orta yağlı kırmızı et, yumurta, ıspanak, kuru üzüm, pekmez, portakal, süt ve yoğurt gibi besinler demir ihtiva etmektedir. C vitamini alımının ise demir emilimini arttırıcı etki gösterdiği yapılan çalışmalarla gösterilmiştir.
Demir Eksikliği Tedavisi
Yapılan muayene ve tetkikler sonrasında ortaya çıkan demir eksikliğini tedavi etmek amacıyla, demir eksikliğinin beslenme kaynaklı olduğu görülürse ve ileri seviyeli değilse kişiye uygun bir diyet verilerek tedavi amaçlanır. Eğer diyet sonrasında kişideki demir eksikliğinde bir değişme yok ise kişinin demir ilacı kullanmaya başlaması gerekmektedir. Tedaviye başlanmadan önce en çok dikkat edilmesi gereken husus ise demir eksikliğinin nedenine odaklanarak nedenine yönelik tedavi planı oluşturulması gerekmektedir.
Bilimsel Referanslar
