Uzm.Ecz. Ayşe ARIK
2030 yılının ortaları… Bir eczanenin kapısından içeri girdiniz, eczacısı gülümseyerek sizi karşıladı, şöyle bir etrafı incelediğinizde sizce neler değişmiştir?
Zamanda yolculuk yapıp, bire bir tasvir edemeyiz belki ama bugünden birçok fikir lideri ve sektörel yönetici bu konuda tahminlerde bulunuyor.
Kansas City'deki bir ilaç tedavisi yönetim firması olan Rx Savings Solutions'ın kurucusu ve CEO'su Ecz. Michael Rea, “Gelecekte ilaçlarla yapacak daha az işimiz olacak” diye tahminde bulundu. "Eczacılar hala dağıtımdan sorumlu olabilir ama belki artık ilaç kutularına bakmayacaklar. Otomasyon, robotlar, yazılım, dağıtım söz konusu olduğunda işler muhtemelen daha hızlı ve daha doğru bir şekilde yapılabilir. Eczacılar başka yollarla değer katacak ve sağlık sonuçlarını iyileştirecekler.”
Birçok ülkede kanunlar eczacıları dağıtımdan sorumlu kılıyor ama dijitalleşen dünya ve ekonomik parametreler serbest eczacıları sürecin dışına doğru büyük bir hızla sürüklüyor.
Amazon’un Pill Pack i satın aldığını daha önce detaylıca yazmıştım. Şimdi Amazon bir düzineden fazla ülkede de Pill Pack için eczane ticari faaliyet markaları arıyor. Maalesef bu konuda yalnız da değil, Amerika’da birçok e-eczane modeli iş yapan şirketler de hızlı ve ucuz yolla ilaç tedariği için kar marjlarını azaltmaya, düşük maliyetli teslimata yönelmeye başladılar.
Türkiye’de ise, ilginç bir gelişme yaşandı. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM), özel bir sağlık kuruluşunun Kadıköy'deki iki hastanesi arasında İnsansız Hava Aracı (İHA) ile ilaç taşınması için NOTAM yayımladı. Bu ilaç taşımacılığı alanında ilklerden olma özelliği taşıyor. Amerika’da sıklıkla gerçekleştirilen bu uygulama, ülkemizde de yaygınlaşacak gibi görünüyor.
Admera Health, tıbbi çözümlerde kıdemli Ecz. Becky Winslow, "Dağıtım ölüyor" diyor.
"21 yıl önce Walmart'ta eczane müdürüydüm ve 2 yıl içinde yolumu çizmeye başladım. İş modelinin sürdürülebilir olmadığını görebiliyordum’
İş Modelleri Değişiyor
Geleneksel dağıtımın 2030'da daha da az olacağı tahmin ediliyor. Amerika’da bağımsız eczaneler uzun süredir eve teslimat hizmeti sunmaktadır. Amazon ve diğer çevrimiçi satıcıların yanı sıra bağımsızlardan gelen artan baskıyla karşı karşıya kalan CVS, Walgreens ve diğer zincirler kendi dağıtım programlarını başlatıyor.
Ancak artan eve teslimat, yaya trafiğini azaltmak anlamına geliyor. Bu, mağaza bazında daha düşük perakende reçete hacmi ve daha düşük ilaç dışı satışlar anlamına geliyor. Sadece bizim sektörümüzde değil, perakende ile ilgilenen her alanda istihdam yaratma sorunları da beraberinde geliyor. Eczacıların işsiz kalması sorunu ise tüm dünyanın temel problemi olmak üzere.
Eczacılık Nereye Evriliyor?
Değişen iş modelleri artık eczacıları, uzmanlık bilgisi ve özelleşmiş alanlara doğru itmektedir.
Farmakogenomik ve nutrigenomik, eczacılığın en yeni iki alanı. İkisi de henüz tam olarak serbest eczacılık uygulamalarında hayata geçirilemedi, ancak Amerikan Eczacıları Derneği, ilk farmakogenomik sertifika programını 2018'de başlattı.
Nedir farmakogenomik?
Genomun tamamında ilaçların etkilediği multiple genler ve genomik varyasyonlar arasındaki ilişkiyi açıklayan çalışma alanıdır.
Northeast Ohio Tıp Üniversitesi'nde doçent olan Ecz. Jaclyn Boyle, eczacıların hastalar ile ilgili farmakogenomik rolü üstlenmeleri gerektiğini söyledi. "Bir bireyin genomundaki bir varyantın, belirli bir ilacı işleme biçimini nasıl etkilediğini bildiğimizde, terapilerin ve etkileşimlerin seçimi, etkinliği ve güvenliği için birçok çıkarım yapabiliriz. Farmakogenomik veriler, hastanın bir ilacı denemesi, devam etmesi, belirli bir ilacın hastayı olumlu mu yoksa olumsuz mu etkileyeceği konusunda karar vermede yardımcı olabilir."
Görünen o ki; artık tedavide kişiye özel genom tedavileri konuşulmaya başlanacak. Bununla ilgili olarak da gelecek günlerde detaylı bir yazı hazırlayacağım.
Eczanelerin geleceği ne olacak ?
Aslında hepimizi yakından ilgilendiren konu da bu sanırım. Bizler serbest eczacılar olarak, dijitalleşen dünyaya ayak uydurmaya çalışırken, bir yandan da geleceğimiz hakkında ciddi kaygı duyuyoruz.
Fütüristlere göre gelecekteki eczacılar birer ‘mediwitch’ yani bir tür integratif eczacı olacak. Özetlemek gerekirse bir mediwitch, yani geleceğin eczacısının temel konsepti, 21. yüzyılın teknoloji gurusu ve bilim uzmanı olmakla birlikte antik bilimleri de kapsayacak. Toplulukta özel bir yeri olan bir mediwitch, hastalarının geçmişini bilir; uygun ilaçlarla ve doğru yardımcı tedavilerle temel bakım sağlar. Sağlık takip cihazlarından ve giyilebilir cihazlardan gelen verileri nasıl deşifre edeceğini bilen, verilere dayalı olarak gerekli bakımı sağlayabilen bir teknoloji gurusu ve tabii ki ilaç ve tıp alanındaki temelleri, en son gelişmeleri bilen gerçek bir bilimsel profesyonel olarak konumlanacak.
Gelişmelere bakıldığında, dijital dünya mağazalaşmayı yok etmezse geleceğin olası serbest eczaneleri ile ilgili 3 senaryo karşımıza çıkıyor.
Senaryo 1: Tıbbi kabinler
Eczacılık hizmetleri sağlamak için tıbbi kioskların benimsenmesinde bir artış, en az olası senaryodur. Bunlar, hastaların temel sağlık kontrolünden geçmek, ilaç almak ve telekomünikasyon yoluyla bir sağlık uzmanıyla konuşmak için girebilecekleri alışveriş merkezlerinde veya yemek alanlarında bulunan kabinleri ifade eder. Bazı umut verici tekliflere rağmen, bu tür girişimlerin başarısız olduğu zaten kanıtlanmıştır.
Senaryo 2: Sağlık Danışmanlığı / Mediwitch
Eczaneler şu anda yaptıkları ilaç tedarik ve danışmanlık hizmetlerini sürdürmeye devam edecekler ama dijital dünyanın da bileşenlerini içinde barındırarak. Yakın gelecek için en olası senaryo olarak karşımıza çıkıyor. Birinci basamak sağlık kuruluşu olmalarını daha da pekiştirip, sağlık yönetimi, integratif bakış açısı ve temel bakım sağlama alanlarında görev yapmaya devam edecekler. Bu temel bakımı sağlamak adına çeşitli uzmanlık alanında farklı profesyonelleri de içinde barındıran, teletıp çözümlerini dahil eden, dijital verileri okuyup bunları yorumlayabilen ve koruyucu sağlık hizmeti sunan merkezler olarak eczaneler düşünülüyor. Ayrıca dijital eczacılık alanında eczacılar ilaç tedariğinden ziyade danışmanlık alanına evrilecek gibi görünüyor.
Örneğin: Bir eczanede Eko Core gibi bir dijital stetoskop, Philips Lumify ve Clarius gibi taşınabilir ultrason cihazları, Viatom Checkme Pro, EKG, nabız, sıcaklık, uyku kalitesi ve daha fazlasını ölçmek için FDA onaylı elde taşınabilir cihazları bulundurmak üzere yatırım yapacağı, bu dijital verilerin sonuçlarına göre, danışmanlık ve doktor yönlendirmeleri olacağı düşünülüyor.
Senaryo 3 : Uzmanlaşmış Bakım Noktası
Bu son senaryo, eczanelerin geleceğini hayal ederken bizi bir adım daha ileri götürüyor. Eczaneleri, kişiselleştirilmiş tedavilerin mümkün olduğu özel bakım noktası merkezleri olarak tasvir ediyor. Bu tür merkezler, birden fazla ilacı tek bir hap üzerine 3D olarak basacak, kişinin genomunu sıralayacak ve bu tedavi parçalarını birleştirerek kişinin genomik verilerine dayalı dozajları özelleştirmek için kullanacak. Otomatik dağıtıcılar, evde teslimatlar için hapları teslimat dronlarına yükleyecek ve bu merkezler, gelişmiş sağlık teknolojilerine rahatça erişmek için bir kapı görevi görecek.
Bu olasılıklar hayal gücümüzün ürünü değil, bugün var ve mevcut. Avrupa'da eczanelerin %30-40'ı otomatik dağıtıcılar kullanıyor. Ruanda'da tıbbi drone teslimatları rutin olarak yapılmakta. Yakın zamanda FabRx, kişiselleştirilmiş ilaçlar üreten ilk farmasötik 3D yazıcıyı piyasaya sürdü. M3DIMAKER isimli yazıcılar, kullanıcının ihtiyaçlarına göre ilaçların yazdırılmasına izin veriyor.
Tüm teknoloji konuşmalarına rağmen, geleceğin eczacılığının ayrılmaz bir parçası olacak değişmez ve en önemli unsur insan unsurudur. Arka planda otomatik robotik dispenserler lojistiği çözecek ve dronlar teslimatları halledecek olsa da eczanenin ön saflarında yer alacak olanlar yine Eczacılar ve Eczane personelidir. Rutin işleri robotlar hallederken, eczane personeli de birebir iletişimde hastalarına daha çok vakit ayıracak alanı yaratabilecektir. Hayal edilen eczacılık hizmetinin bu yöne evrilmesidir.
Gelecek her sektöre farklı açılımlarla ilerlerken, bizler artık bu durumu göz ardı edemeyiz. 2019 yılında Amerika Ulusal Sağlık Servisi (NHS)’nin yaptığı gibi Uzun Dönem Gelecek Planı’nın bir an önce sektörün tüm bileşenleri ile derinlemesine tartışarak hayata geçirmemiz gerekmekte. Değişim biz istesek de istemesek de durdurulabilecek bir şey değil. Eczacı enflasyonu, internet satışları, OTC ürünlerin eczane dışına çıkması ile yaşadığımız erozyon bu süreçte bile bizi zorlarken sahneye yeni aktörlerin girmesi ise artık an meselesi.
Geleceği kaygıyla beklemek yerine, planlı bir şekilde adapte olacağımız bir iş modeline evriltmek de bugünkü ‘BİZ’in görevidir.
Elimizi taşın altına koyma vakti geldi de geçiyor bile….
Kaynaklar :
https://medicalfuturist.com/the-bright-future-of-pharmacies/
https://www.drugtopics.com/view/going-beyond-dispensing-future-pharmacist-roles
https://www.news-medical.net/health/Types-of-Pharmacy.aspx
https://www.hurriyet.com.tr/gundem/iha-ile-ilac-tasinmasi-icin-notam-yayimlandi-41820031
