Türkiye’de Eczacılık Fakültelerinde Durum ve Eczacı İstihdamında Gelecek Perspektifleri
Yrd. Doç.Dr.Bülent KIRAN
Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Eczacılık İşletmeciliği Anabilim Dalı
Bornova-İzmir
Son yıllarda giderek artan ve sayıları bu satırların yazıldığı zaman diliminde en son 42’ı geçen eczacılık fakültelerine her geçen yıl ilave olan yenilerinin hangi illerde açıldığını takip edebilmek dahi ayrı bir uğraşı gerektirir hale gelmiştir.
31 Mayıs 2012 tarih ve 28309 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 17.05.2012 tarih ve 6308 sayılı yeni eczacılık yasasının, sadece serbest eczacılık alanına yönelik hükümler içerdiği, beklentilerin aksine hastane eczacılığı ve endüstri, ar-ge gibi eczacılığın farklı alanlarında yeni istihdam olanakları yaratmadığı, öte yandan fakültelere 2013 yılında giren eczacı adaylarının da yeni Kanundaki nüfus sınırlaması nedeniyle diledikleri yerde eczane açabilme şanslarının bulunmaması, artan eczacılık fakültelerinden mezun olacak gençlerin işsizlik sorunuyla karşı karşıya kalacakları yönündeki endişeleri artırmaktadır.
Nitekim, serbest eczacılık alanı dışında istihdamın sınırlı olması ve sağlıkta dönüşümle başlatılan süreçte eczane ekonomilerinin dar boğaza sokulmasının, 2013, 2014 ve daha sonraki yıllarda, matematik ve fen ağırlıklı eğitim gören liseli nitelikli gençlerden eczacılık fakültelerini tercih etmeyi düşünenler için caydırıcı olmaya başladığına yönelik önemli veriler ortaya çıkmaya başlamıştır. Halk arasında düşüncelerini “çocuğumuz bulunduğumuz ilde eczane açamayacaksa, onu neden eczacılık fakültesine gönderelim”, şeklinde ifade eden birçok aile bulunmaktadır. Bu çok önemli tespit eczacılık fakültelerinin gelecekte nitelikli öğrenci çekebilmesi açısından sorun yaşayacağının önemli bir göstergesidir. Nitekim, ülkemizin en eski eczacılık fakültelerinde son yıllarda yaşanan taban, tavan puanları ve başarı sırasında görülen büyük düşüşler bunu doğrular niteliktedir(Tablo-1).
.png)
.png)
Eczacılık Fakültelerinde Kontenjan Durumu
Ülkemizde halen aktif olarak öğrenci kabul eden eczacılık fakültelerine ait ÖSYM’nin 2013 yılı verileri incelendiğinde; 3’ü KKTC’de olmak üzere toplam 26 Eczacılık Fakültesi bulunduğu ve genel toplamda 1886 öğrenci aldıkları görülmektedir(Tablo.2).
Önümüzdeki yıllarda 1886 öğrenciye yeni açılan ve 2013’de henüz öğrenci kabulüne başlamamış 16 fakülteden eklenecek ortalama yıllık 40-50 başlangıç öğrenci kontenjanı ve açık fakültelerdeki kontenjanlar artışları da hesaba katıldığında, eczacılık fakültelerine kabul edilen ortalama öğrenci sayısının 5 yıl içinde 3000’lere yükselebileceği görülmektedir.
Serbest Eczacılık Alanında İstihdam Durumu
Ülkemizde eczacıların en önemli istihdam alanı %93,70 ile serbest eczanelerde gerçekleşmektedir(Şekil-1).
Türkiye İstatistik Kurumu(TUİK)’nun verilerine göre Türkiye’nin 2013 yılı nüfusu 76.667.864’dir.6308 sayılı Kanuna göre 3500 nüfusa bir eczane hesabında ülkemizde toplam yaklaşık 22.000 olması gerekirken, bugün 25000 civarında eczane bulunduğu, nüfus ölçütüne göre ülkemizde eczane sayının Türkiye genelinde 3000 fazla olduğu anlaşılmaktadır. Buna karşın, Türk Eczacıları Birliği’nin yaptığı bir çalışmada büyük çoğunluğu Anadolu’daki ilçelerde olmak üzere 2220 eczane açılabilecek ilçe bulunduğu bildirilmiştir.
Tüm bu veriler ışığında Türkiye’de yeni yasaya göre eczane açılabilecek ilçe sayısının eczacılık fakültelerinin bir yıllık mezun sayısına denk olduğu görülmektedir. Nüfusa göre eczane sınırlaması ölçütü eczacılık fakültelerine 2013 yılı girişlilerden itibaren başladığı için ve bu eczacı adayları 5 yıl sonra yani 2018 yılında mezun olup, yeni yasaya göre de bir yıl “yardımcı eczacı” olarak çalışacaklarından ancak, 2019 yılına gelindiğinde yasanın etkileri tam olarak ortaya çıkmış olacaktır
Hastanelerde Eczacı İstihdamında Durum
Sağlık Bakanlığı 2011 yılı verilerine göre Türkiye’de 200.000 civarında hasta yatağı mevcuttur. Buna karşın, tüm Türkiye’de kamu hastanelerinde sadece 1448 eczacı görev yapmaktadır ki, bu tüm eczacıların ancak %5,40’dır.
Ülkemizde her hastane eczanesinin bir sorumlu eczacı mesul müdür bulundurması yasal zorunluluk olmasına karşın, yatak sayısına göre eczacı çalıştırma ölçütü ve zorunluluğu bunmadığından birçok hastanede eczacı yerine, sorumlu bir mesul müdüre bağlı kalfalar/teknisyenler çalıştırılmaktadır. Hatta bazı hastanelerde, eczacılık yasasına aykırı olarak eczacılık hizmetleri eczacı olmayan personel; “hemşire, teknisyen ve hasta bakıcılar” eliyle yürütülmektedir.
Yani, her 50 hasta yatağına bir eczacı ölçütü zorunluluğu getirilmiş olsa, bugün hastanelerde 1448 eczacı yerine, 4000 eczacı istihdam edilmesi, yani 2000’den daha fazla yeni eczacının hastanelere alınmasını gerekir ki, bu da eczacılık fakültelerinin bugünkü bir yıllık mezun sayıları kadar eczacıya yeni bir istihdam alanı yaratabilir.
Öte yandan, eczacıya kamu/özel hastane kaynaklarından ödenecek maaş ve ücretlerden çok daha fazlası o yataklı tedavi kurumlarında ilaçların güvenli, etkin ve ekonomik kullanımının sağlanmasıyla geri kazanılmış olacaktır.
İlaç Endüstrisinde Eczacı İstihdamında Durum
Bugün lisans eczacılık eğitimi programları içinde endüstriye yönelik olarak Galenik Farmasi (Farmasötik Teknoloji) dersleri saat olarak oldukça önemli bir paya sahip olmasına karşın endüstride çalışan eczacı sayısı yok denecek kadar azdır.
Eczacıların ilaç endüstrisinde çalışabileceği farklı alanlar şöyle sıralanabilir;
1. Üretim
2. Ar-Ge
3. Kalite Kontrol
4. Kalite Güvence
5. Satış ve Pazarlama
6. Tıbbi Direktörlük/Medikal Bölüm
7. İş Geliştirme(Patent Ofisi:patent ve marka)
8. Ruhsatlandırma-Fiyatlandırma-Geri Ödeme
9. Farmakovijilans
10. İlaç Mühendisliği
11. FarmaLojistik(Depolama-Nakliyat)
12. Tıbbi Tanıtım
13. İlaç Fabrikası Mesul Müdürü(zorunlu)
İlaç endüstrisinde üretimi yapılan her farmasötik grup için kapasitelerine ve ürün çeşitlerine göre belli ölçütler konulup, gerekli yasal düzenlemeler yapılması halinde bugün daha çok Kimya Mühendisleri, Biyologlar, İşletme mezunları gibi birçok farklı alandan gelen gruplar tarafından kapatılan iş pozisyonlarında eczacı istihdamı yaratmak olanaklıdır ve eczacılar bunun için eğitim görmektedirler.Bu düzenlemenin mutlaka yapılması gereklidir.
Türkiye’de Eczacı İnsan Gücünde 2023 Hedefi
Öte yandan, TUİK’in 2023 yılı nüfus tahmini 85.598.777’dir.Buna göre 3500 nüfusa düşen eczane sayısı 24.456 olmaktadır. Oysa, Türkiye 2013 yılı itibarıyla, bundan on yıl sonraki (2023 yılı) serbest eczane sayısına şimdiden ulaşmış bulunmaktadır.
Bugün toplam eczacı sayısı 35.000 civarında olan ülkemizde, 2023 yılına gelinceye kadar eczacılık fakültelerinden yılda ortalama 3000 mezundan 30.000 yeni eczacı insan gücüne katılacak ve toplam eczacı sayısı 60.000’i geçmiş olacaktır.
Eczacılık Eğitiminde Acil Düzenleme Gereksinimleri
Yeni yasal düzenlemelere zemin oluşturmak için eczacılık fakültelerinde verilen eczacılık öğreniminin branşlaşmaya ve uzmanlık eğitimine doğru geliştirilmesi düşünülmelidir. Bunun için eğitimde asgari ulusal kalite standartlarının belirlenmesi, belirlenecek “ulusal standartlar” çerçevesinde, “eğitim-öğretim akreditasyonu”, alt yapısı ve öğretim elemanı yetersiz olan fakültelerin eğitime kapatılması ve/veya kontenjan sınırlaması, konularında hızlı çözümler üretilmesi önem taşımaktadır.
Tüm bu veriler ışığında yeni mezun eczacılar için başta kamu hastaneleri olmak üzere, tüm resmi ve özel hastanelerde, ilaç endüstrisinde istihdamı zorunlu kılacak yasal düzenlemeler yapılmadan eczacılık fakültelerine yeni öğrenci alınması halinde eczacılık mesleğinde işsizlik sorunu yaşanacağı ve eczacıların emeğinin giderek ucuzlatılacağı kaçınılmaz görünmektedir.
Bu durumu şimdiden görebilen nitelikli gençlerin eczacılık mesleğinden kaçışı başlamıştır. Acil önlemler alınmadığı sürece bu kaçış artarak sürecektir ve eczacılık mesleğinde nitelikli insan gücü profilinde erozyon yaşanması kaçınılmaz ve somut bir gerçek olarak mesleğin gündemindeki yerini almıştır.
Kaynaklar:
1. Eczacılar Ve Eczaneler Hakkında Kanun İle Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair 6308 Sayılı Kanun, 31 Mayıs 2012 tarih ve 28309 sayılı Resmi Gazetede. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531.htm
5.KIRAN, B.(2013).Yeni Eczacılık Yasası’nın Sonuçları, Eczacılık Eğitimine Etkileri ve Gelecek Stratejileri,19.04.2013 Yeditepe Üniversitesi Seminer Sunum Metni.
