Dr.Ecz. Tambay TAŞKIN
Eczacı (BS)
Farmakoloji Uzmanı (Tababet Uzmanlık Tüzüğü)
Toksikolog (PhD)
Reçeteli/Reçetesiz İlaçlar Bağlamında bir Derleme
Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) web sitesinde “Kamuoyunun Dikkatine” başlığı ile yayımlanan duyuru ile; Reçetesiz de satılabilecek ürünlere ilişkin TİTCK Bilimsel Komisyonlarınca yapılan etkin madde bazındaki değerlendirme sonucu, ekli listede belirtilen tanımlara uygun ürünlerin statülerinin reçetesiz/reçeteli satılabilecek ürün olarak değiştirilebileceği belirtilmektedir.
Yaklaşık 60 etken madde (250 kalem ilaç) ile bu liste ilaçları reçeteli veya reçetesiz olarak tanımlamış ve bunu yaparken örneğin 500 mg parasetamolü (20 ve 30 tabletlik formlar) hekim reçetesi ile verilebilir bir statüye sokmuştur. Eczacıya ise bu ürünlerin ancak 10 tabletlik ambalaj formunu reçete olmadan hastaya verme yetkisi tanımıştır. Parasetamolün pediatrik formları için de durum farklı değildir. Parasetamolün 150 ml’ lik formlarını reçetesiz veremezken 100 ml’ lik form bundan muaftır. İbuprofenin yalnızca 200 mg’lık dozaj yitiliğini verebilir eczacılar bu listeye göre1. Oysa dünyadaki durum dinamik bir değişim göstermektedir. Bu dinamik değişimde eczacının tedarikçi rolünden ziyade ilaç öneren ve tedaviyi yönlendiren aktif rolü giderek ağırlık kazanmaktadır. Bu sınıflandırma yürürlüğe girdiği taktirde yalnızca 10 tablet parasetamol verebilen bir eczacı modeli ile karşı karşıya kalacağız.
1 Sadece ibuprofen etkin maddesini içeren oral tablet formunun maksimum 200 mg yitilikte ve süspansiyon formunun ise maksimum 100 mg/5 ml yitilikte ve 12 yaş ve üzeri çocuklarda kullanılmak koşulu ile reçetesiz ilaç olarak sınıflandırılmıştır. Tablet ve kapsül formülasyonlarında ambalaj boyutu; maksimum 12 tablet, süspansiyon formunda ise maksimum 100 ml olmalıdır.
Öncelikle eczacılık eğitimi bir hekimin aldığı eğitimden farklıdır. Bir hekim, hastalığın tanı ve tedavisindeki rolüyle ilgili bir eğitime tabi tutulurken, eczacı, hekim tarafından tanısı konmuş bir hastalıkta en iyi ilaç tedavisinin ne olabileceği konusuna yoğunlaşmış ve eğitim almıştır. Durum böyle iken bu listenin 10 tablet parasetamol veya 200 mg ibuprofen gibi bir çerçeveye sıkıştırılması, veya doktor reçetesi olmadan 60 etken maddeyle sınırlandırılması mesleğin gerektirdiği eğitimin halk sağlığı açısından efektif kullanılamaması demektir.
Örneğin Kanada’nın Alberta eyaletinde, eczacının bağmsız reçeteleme yetkisine imkan tanıyan bir kanun yürürlüğe konmuştur (Charrois TL, 2011). Bu kanun Kanada’nın Alberta eyaletindeki eczacılara ek reçete düzenleme yetkisi vermiş ve bu yetkilendirme, bağımsız olarak sınırlı teşhis veya kısıtlı koşullar için reçete yazmalarına, başka bir reçeteyle yazılmış bir reçeteyi değiştirebilmelerine veya ilaç tedavilerini bağımsız olarak başlatılabilmelerine olanak sağlamıştır (Government of Alberta, 2006). Kanada Alberta örneğini biraz açarsak “Rural RxACTION” adlı çalışma eczacılar tarafından bağımsız olarak reçeteleme uygulamasına izin veren hipertansiyon hastalarının tedavisini içermektedir. Nitekim bu projenin sonuçları eczacıların bağımsız reçete yazarak hipertansif hastalarda prognozu iyileştirme yönünde neler yapabileceklerini göstermek açısından onlara eşsiz bir fırsat sunmuştur (Charrois TL, 2011).
Türkiye’de ise eczacıların ilaç üzerindeki yetkileri bu örnektekilerden çok farklıdır. Parasetamol 500 mg 20 veya 30 tablete bile hastanın erişimi doktor reçetesi şartıyla sağlandığı taktirde kırsal kesimde en basit baş ağrısını dindirmek uzun yollu, uzun çabalı bir koşuyu gerektirecektir.
ABD’de de durum eczacının yetkilerini sınırlamaktan ziyade genişleten bir eğilimle kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Yapılan düzenleme Federal Register’da kamu oyu ile paylaşılmıştır (Kimberly S. Lane, 2012). Amerika Birleşik Devletleri’ndeki hemen hemen tüm eyaletlerde eczacılar bazı tıbbi durumlar için tedarikçi rollerinden sıyrılıp bağımsız olarak ilaç verebilme yetkisine sahip profesyoneller olarak kanunla yetkilendirilmişlerdir (Kathleen Gannon Longo , 2017) (Kimberly S. Lane, 2012). Bazı eyaletlerde, eczacıların, diyabet, astım, KOAH veya antikoagülan veya kardiyak ilaçların kullanılmasını gerekli kılan koşullarda tedaviyi başlatabileceği veya değiştirebileceği yasayla belirlenmiştir (Kathleen Gannon Longo , 2017). (Enrolled House Bill 2397 (HB 2397-A), 2017).
Buna ek olarak, Federal Register, reçete gerektiren bazı müstahzarların, eczacının müdahalesi ile güvenli kullanım koşullarının sağlanabileceğini ve bu müstahzarların reçetesiz ürünler olarak onaylanabileceğine yeşil ışık yakmıştır (Kimberly S. Lane, 2012). Güvenli kullanım koşullarının sağlanması ilaç tedavisindeki en önemli unsurlardan biridir. Bu rolün eczacının 5 yıllık eğitimi gereği hakkıyla sağlanabileceği üzerinde geniş anlamda bir görüş birliği vardır. Bu ülkelerde yalnızca eczane ve eczacı eliyle verilmesi koşulu birçok ilacın artık Reçeteli ve OTC değil, “P” yani “yalnızca eczane ve eczacı yetkisiyle” anlamı taşıyan bir biçimde sınıflandırıldığı bilinmektedir (ABD, Kanada, İngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda).
Sonuç olarak Türkiye’de öncelikle eczacının toplum sağlığındaki çağdaş rolü diğer ülkelerdeki gibi belirlenmeden ve eğitiminin gerektirdiği yeterli etkinliğe kavuşturulmadan liste yapmak ve bunu uygulamaya geçirmek ilaç tedavisi bağlamında toplum sağlığını olumsuz etkileyecek ve mesleğin bu bağlamdaki katma değerini önemsizleştirecektir. Bunun ardından TİTCK’ nun kamuya açıkladığı listenin sanayi kuruluşları, meslek örgütleri, akademiler ve serbest eczacıların katıldığı ortak bir platformda ve hatta yurt dışındaki örnekleri anlatabilecek uzman görüşleriyle yeniden ele alınması gerekir.
Kaynaklar
Charrois TL McAlister FA, Cooney D, Lewanczuk R, Kolber MR, Campbell NR, Rosenthal M, Houle SK, Tsuyuki RT. Improving hypertension management through pharmacist prescribing; the rural Alberta clinical trial in optimizing hypertension (Rural RxACTION): trial design and methods. [Article] // Implement Sci.. - Aug 2011. - p. 11;6:94..
Enrolled House Bill 2397 (HB 2397-A) 79th OREGON LEGISLATIVE ASSEMBLY--2017 Regular Session [Report] / 79th OREGON LEGISLATIVE ASSEMBLY. - 2017.
Government of Alberta Health Professions Act., Chapter H-7, Section [Report]. - Alberta : Canadian Government, 2006.
Kathleen Gannon Longo http://drugtopics.modernmedicine.com/drug-topics/news/ [Online] // prescribing-rights-worth-it / ed. Topics Drug / prod. Topics Drug. - April 21, 2017. - http://drugtopics.modernmedicine.com/drug-topics/news/prescribing-rights-worth-it.
Kimberly S. Lane Using Innovative Technologies and Other Conditions of Safe Use To Expand Which Drug Products Can Be Considered Nonprescription; Public Hearing [Report]. - Wasshington : US Government Federal Register; DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN SERVICES, 2012. - Vol. 77, No. 39 / Tuesday, February 28, 2012 / Notice [Docket No. FDA–2012–N–0171].
